“Pse është dashuria e pasur përtej të gjitha përvojat të tjera të mundshme të njeriut dhe një barrë e këndshme për ata që kapen në zotërim të saj? Sepse nëse do të bëhet ajo që ne duam, ende mbetemi vetja”
Letrat e mrekullueshme të dashurisë së Hannah Arendt dhe Martin Heidegger
Shkrimtaria e madhe gjermane dhe teoricienia politike, Hannah Arendt (14 tetor 1906-4 dhjetor 1975) kur ajo ishte një student 19-vjeçar në universitet, ra në dashuri me profesorin e saj të martuar, 36-vjeçarin, Martin Heidegger (26 Shtator 1889 – 26 maj 1976). Një filozof po aq ndikues sa edhe i diskutueshëm. Heidegger dha kontribute monumentale mbi fenomenologjinë dhe ekzistencializmin. Ai gjithashtu u bashkua me partinë naziste dhe mori një pozicion akademik nën favorizimet nazist. Edhe pse ai dha dorëheqjen një vit më vonë, dhe ju ndalua të ndiqte mbledhjet e partisë naziste, mësohet që ti ketë thënë një studenti se ai konsideronte të merrte pozicionin “marrëzia më e madhe e jetës së tij”. Ai kurrë nuk u pendua. Përkundër këtyre pikpamjeve antisemite, Heidegger do të dashuroheshe me një vajzë hebre. Arendt pa fuqinë dhe privilegjin e të qenit e huaj, si thelbësore për identitetin e saj, ekspozon kompleksitetin dhe kontradiktën, me të cilit është thurur shpirti njerëzor. Fijet e tij askund nuk janë më të lëpira se sa në dashuri.
Heidegger e konsideroi romancën e tyre “periudha më emocionuese, e përqendruar dhe me ngjarje” në jetës së tij, dhe ai vitalitet krijues fekondoi “Qenien dhe Koha”, vepra e tij më e famshme dhe me ndikim. “Asgjë si kjo nuk ka ndodhur kurrë me mua,” shkruan ai në një nga letrat e tyre të para të dashurisë, të mbledhura në “Letrat”, 1925-1975. Në këtë letërsi epistolare është përmbledhur gjysmë shekulli nga korrespodenca e tyre elektrizuese, së pari si dashnorë dhe pastaj si miq dhe intelektualë.
Në letrën e tij të parë drejtuar Arendt, të shkruar në shkurt të vitit 1925, Heidegger:
E nderuar zonja Arendt!
Unë duhet të vij të shoh ty këtë mbrëmje dhe të flas me zemrën tënde.
Gjithçka duhet të jetë e thjeshtë, e qartë dhe e pastër midis nesh. Vetëm kështu do të jemi të denjë të na lejohet të takohemi. Ju jeni nxënësja ime dhe unë mësuesi juaj, por kjo është vetëm rastësi për atë që na ka ndodhur.
Unë kurrë nuk do të jem në gjendje të të quaj ty e imja, por tani e tutje ti do të jesh në jetën time dhe unë do të rritem me ty.
Asnjëherë nuk e dimë se çfarë mund të bëhemi për të tjerët përmes qenies sonë.
Që nga fillimi, Heidegger fillon të pajtojë intensitetin e ndjenjave të tij me atë që ai di të jetë në interesin më të mirë racional të Arendt:
Rruga e jetës tuaj të re do të jetë e fshehur. Ne duhet të pajtohemi me këtë. Dhe besnikëria ime ndaj jush vetëm do t’ju ndihmojë të qëndroni të vërtetë me veten tuaj.
[…]
“Të jesh e lumtur!” – kjo është tani dëshira ime për ju.
Vetëm kur të jeni të lumtur do të bëheni një grua që mund të japë lumturi, dhe rreth së cilës gjithçka është lumturia, siguria, mbështetja, nderimi dhe mirënjohja për jetën.
Dhe vetëm në atë mënyrë do të jeni të përgatitur siç duhet për atë që universiteti mund dhe duhet t’ju japë.
[…]
Neve na është lejuar të takohemi: Ne duhet ta konsiderojmë këtë si një dhuratë në qeninë tonë më të brendshme dhe të shmangim deformimin e saj përmes vetë-mashtrimit për pastërtinë e të jetuarit. Ne nuk duhet të mendojmë për veten tonë si bashkëshortë shpirtërorë, diçka që askush nuk e përjeton kurrë … Kjo e bën dhuratën e miqësisë tonë një angazhim me të cilin duhet të rritemi … Por vetëm një herë do të doja të isha në gjendje t’ju falënderoja dhe, me një puthje mbi ballin tuaj të pastër. Merre nderin e qenies tënde në punën time.
Njëmbëdhjetë ditë më vonë, infatucioni i Heideggerit bymehet në përmasa të pakontrollueshme dhe shpërthen në filozofi. Ai shkruan:
E dashur Hannah!
Pse dashuria është e pasur përtej të gjitha përvojave të tjera të mundshme njerëzore dhe një barrë e ëmbël për ata që kapen në rrjetën e saj? Sepse ne bëhemi ato që duam dhe prapë mbetemi vetvetja. Atëherë duam të falënderojmë njeriun që na mundëson këtë, por nuk gjejmë asnjëherë atë që është e mjaftueshme.
Mund të falënderojmë vetëm me veten tonë. Dashuria shndërron mirënjohjen në besnikëri ndaj vetvetes sonë dhe besim të pakushtëzuar te tjetrit. Kështu dashuria intensifikon në mënyrë të qëndrueshme sekretin e saj më të thellë.
Këtu, të qenit afër është çështje të qenit në distancën më të madhe nga njëri-tjetri, distanca që nuk lejon asgjë të turbullojë, por përkundrazi e vë “ti” në praninë e thjeshtë, transparente, por të pakuptueshme, të një zbulesë. Prania e tjetrit papritmas shpërthen në jetën tonë. Asnjë shpirt nuk mund të pajtohet me këtë. Një fat i njeriut i jep vetes një fat tjetër njerëzor, dhe detyra e dashurisë së pastër është ta mbash këtë të dhënë po aq të gjallë sa në ditën e parë.
Por pak para 1-vjetorit të romancës së tyre, Arendt i dha fund gjërat papritmas, në pjesën më të madhe sepse ajo dëshironte të përqendrohej në ndjekjen e saj akademike të filozofisë. Në një përgjigje ndaj saj nga janari i vitit 1926, Heidegger bën një përpjekje të admirueshme për të sinkretizuar të dy forcat konfliktuale, duke e hequr atë, duke bërë zemrën e tij dhe sinqeritetin, me të cilin ai dëshiron, më të mirën për Arendt. Ai shkruan:
E dashur Hannah!
… Unë e kuptoj, por kjo nuk e bën më të lehtë durimin. Akoma më pak pasi e di se çfarë varet nga ju dashuria ime.
Edhe pse letra e ndarjes së Arendt nuk mbijeton, duket se në të ajo përmendi nevojën e saj për t’u tërhequr nga romanca në mënyrë që të përqendrohej në punën e saj – një paradoks shumëvjeçar i kënaqësive njerëzore, të cilat Heidegger i drejtohet në përgjigjen e tij:
Kjo “tërheqje” nga gjithçka njerëzore dhe prishja e të gjitha lidhjeve është, për sa i përket punës krijuese, përvoja më e mrekullueshme njerëzore që njoh – në lidhje me situatat konkrete, është gjëja më e qortuar që mund të hasësh. Zemra e dikujt është shqyer nga trupi i një personi.
Dhe gjëja më e vështirë është që një izolim i tillë nuk mund të mbrohet me apel për atë që arrin, sepse nuk ka masa për këtë dhe sepse nuk mund të bësh vetëm kompensim për braktisjen e marrëdhënieve njerëzore … Me barrën e këtij izolimi të nevojshëm, gjithmonë shpresoj për të përfunduar izolimi nga jashtë – për një kthim thjesht të dukshëm te njerëzit e tjerë – dhe për forcën për të mbajtur një distance përfundimtare dhe të vazhdueshme. Vetëm kështu mund të kursehen të gjitha flijimet, së bashku me refuzimin e nevojshëm.
Por kjo dëshirë e munduar nuk është thjesht e paarritshme, madje është harruar, aq sa marrëdhëniet më jetësore njerëzore bëhen përsëri një pranverë dhe sigurojnë forcat që e çojnë atë në izolim edhe një herë…. Një jetë e tillë më pas bëhet tërësisht çështje eksitimesh që nuk kanë asnjë justifikim. Të pajtosh me këtë në një mënyrë pozitive – të mos marrësh një pozicion ekskluzivisht si një lloj shpëtimi, kjo është ajo që do të thotë të jesh filozof.
E megjithatë sado tragjike të jenë sakrificat e të qenit filozof, Heidegger inkurajon Arendt që t’i bëjë ato sidoqoftë. Fjalët e tij rrezatojnë një testament për nocionin e paraqitur brez pas brezi nga filozofi, Martha Nussbaum, në shumë mënyra një trashëgimtare intelektuale e Arendt, që përqafimi i nevojës sonë është thelbësore për marrëdhënie të shëndetshme . Edhe pse Heidegger e ngushëllon Arendt të shkojë vetë, ai artikulon dëshirën e tij për të dhe nevojën e tij që dashuria e tyre të vazhdojë:
Është e qartë – në mënyrë të pavarur nga ju dhe unë në këtë pikë përfundimtare, që, në rininë tuaj dhe në fazën e të mësuarit, nuk duhet të angazhoheni këtu. Gjithmonë është e keqe për të rinjtë që të mos thërrasin forcën për t’u larguar. Është një shenjë se liria e instinkteve ka vdekur, dhe si rezultat, kur ata qëndrojnë, ato nuk rriten më në një mënyrë pozitive …
[…]
Dhe mbase vendimi juaj do të bëhet një shembull … Nëse ai ka efekt të mirë, ai mund të jetë vetëm sepse kërkon sakrificë nga të dy ne.
Mbrëmja dhe letrat tuaja kanë rinovuar sigurinë time se gjithçka qëndron afër asaj që është e mirë, dhe bëhet e mirë … Ju , edhe në situatën tuaj, duhet të jeni të lumtur, pasi vetëm ata me zemër të re dhe pritjet dhe besimi i fortë, mund të jenë në perspektivën e një botë e re, mësimi i ri, ajri i pastër dhe rritja. Le të jetë secili prej nesh një ndeshje për ekzistencën e tjetrit, domethënë për lirinë e besimit dhe për domosdoshmërinë e brendshme të një besimi të pashlyer, që do të ruajë dashurinë tonë.
Jeta ime vazhdon, pa përfshirjen ose meritën time, me një siguri të tillë të panjohur, saqë dua të besoj se zbrazëtia e re që do të vijë me largimin tuaj është e nevojshme.
Megjithatë, pavarësisht largimit të Arendt, intensiteti emocional midis të dyve, i rriti ata në korrespodencën e vazhdueshme dhe takime të rastit gjatë muajve që pasuan. Deri në korrik të vitit 1927, më shumë se dy vjet pasi filloi romanca e tyre, ata ishin akoma shumë të dashuruar. Duke iu përgjigjur një letre tjetër të Arendt, që nuk mbijeton dhe që duket se kanë qenë veçanërisht e ngarkuar emocionalisht, Heidegger shkruan:
E dashur Hannah!
[…]
Edhe pse keni mbetur aq prezent për mua, sa keni qenë ditën e parë, letra juaj ju afroi edhe më afër. Unë i mbaj duart tuaja të dashura në ruajtje të veçantë dhe lutem së bashku me ty, për lumturinë tuaj.
[…]
Fëmijë, i dashuri im, a shpresoni vetëm te ju? Pyete pjesën më të brendshme të zemrës sate, e cila më ka shkëlqyer shumë shpesh nga sytë e tu të mrekullueshëm e të thellë; do t’ju tregojë: thellë poshtë jam plotësisht dhe thjesht i sigurt për këtë besim.
Letra juaj më ka tronditur aq shumë sa nuk mund ta merrni me mend. Ato ditë janë kthyer me kaq fuqi elementare, falë kësaj fjale të dashurisë suaj.
Duke i bërë jehonë reflektimit të bukur të Van Gogh mbi domosdoshmërinë paralele të dhënies dhe pranimit në dashuri , Heidegger shton:
E dashur Hannah, për mua ishte sikur të isha favorizuar të dhuroja diçka përfundimtare dhe të shkëlqyeshme, në mënyrë që ta pranoja, dhuratën dhe dhurimin, si një posedim të ri. Ende nuk kam arritur ta kuptoj, aq më pak ti kem kuptuar gjërat e dyshuara që pashë në ekzistencën tonë në ato orë.
Në prill të vitit 1928, Arendt i bën jehonë pohimit të famshëm të Frojdit, se dashuria dhe puna janë dy gurthemelet e shpirtit njerëzor, dhe përfundimisht zgjedh veprën e filozofisë mbi romancën e saj me Heidegger. Ajo i shkruan atij, duke iu lutur që të kuptojë zgjedhjen e saj, duke besuar, madje, që si një filozof, i konsumuar plotësisht nga vepra e tij, ai nuk do të kishte zgjidhje tjetër përveç të kuptonte:
Unë të dua ashtu siç bëra ditën e parë – ti e di atë, dhe unë e kam njohur gjithmonë, madje edhe para këtij ribashkimi. Rruga që më tregove është më e gjatë dhe më e vështirë nga sa mendoja. Kërkon një jetë të gjatë në tërësinë e saj. Vetmia e kësaj rruge është e vetëzgjedhur dhe është mënyra e vetme e të jetuarit që më është dhënë. Por shkretimi që fati e ka ruajtur në dyqan jo vetëm që do të merrte nga unë forcën për të jetuar në botë, domethënë jo në izolim; gjithashtu do të më bllokonte rrugën, e cila, pasi është e gjerë dhe jo një kërcim, kalon nëpër botë. Vetëm ju keni të drejtë ta dini këtë, sepse gjithmonë e keni njohur atë. Dhe unë mendoj se edhe atje ku mbeta, më në fund hesht, nuk do të jem kurrë e pavërtetë. Unë gjithmonë jap aq sa dëshiron dikush nga unë, dhe vetë rruga që bej nuk është gjë tjetër veçse angazhimi i dashurisë sonë, e cila më bën përgjegjës për realitetin nëse unë përjashtoj përgjegjësinë që ajo më detyron.
Një vit më pas, Arendt u takua me një gazetar dhe filozof të ri gjerman në seminarin e Heidegger. Atë vjeshtë, ajo u martua me të. Duke shkruar në ditën e saj të dasmës, ajo i dërgon Heideggerit një reagim të fundit romantik, njëherësh i paqartë dhe krenar:
Mos më harroni dhe mbaje si të vlertë në kujtesë, se dashuria jonë është bërë bekimi i jetës sime. Kjo njohuri nuk mund të tronditet, as sot, kur, si rrugëdalje nga shqetësimi im, kam gjetur një shtëpi dhe një ndjenjë të përkatësisë me dikë, për të cilin mund ta kuptoni më së paku.
[…]
Unë të puth ballin dhe sytë tuaj,
Hana juaj
Ashtu si Virginia Woolf dhe Vita Sackville-West, të cilët ishin një herë të dashuruar dhe miq të përjetshëm, edhe Arendt dhe Heidegger mbetën të shtrenjtë në jetën e njëri-tjetrit për afro gjysmë shekulli, deri në vdekjen e papritur të Arendt. Heidegger e gjallëroi atë me gjashtë muaj. “Letra 1925-1975” mbijeton si rekord i jashtëzakonshëm i kësaj marrëdhënie të qëndrueshme, duke u mbushur me mençuri të përjetshme në pothuajse çdo aspekt të jetës dhe kulturës.
Plotësoni atë me Arendt, se si ne humanizohemi me njëri-tjetrin, pastaj rishikojmë letrat e dashurisë së John Keats, James Joyce, Iris Murdoch, Vladimir Nabokov, Charlotte Brontw, Oscar Wilde, Ludëig van Beethoven, James Thurber, Albert Einstein, Franz Kafka, dhe Frida Kahlo .
NGA MARIA POPOVA
Përgatiti: Albert Vataj
