Nga Albert Vataj
Në horizontin e studimeve shqiptare, ku letërsia shpesh endet midis traditës gojore dhe fjalës së shkruar, figura e Prof. Asoc. Dr. Ermira Ymerajt ngrihet si një zë që kërkon thelbin e gjërave. Ajo nuk është thjesht një studiuse e letërsisë, por një përkthyese e botëve të lashta në gjuhën bashkëkohore të mendimit kritik; një hulumtuese që beson se miti nuk është një rrëfim i vjetër, por një puls që vijon të rrahë në nëntokën e kulturës, duke ushqyer ndërgjegjen kolektive.
Formimi i saj akademik, ndërtuar në boshtin e gjuhës e letërsisë shqipe dhe i thelluar me studime krahasuese, mitopoetike dhe antropologjike, e ka bërë Ymerajn një nga ato figura të rralla që e shohin letërsinë si një organizëm të gjallë, ku çdo tekst është një pikë takimi e traditave, kujtesave, simboleve dhe kodeve të trashëgura. Studimet pasuniversitare dhe doktoratura mbi baladën si paratekst, një temë e vështirë e njëkohësisht vendimtare për kuptimin e strukturave të rrëfimit shqiptar, dëshmojnë për ambicien e saj intelektuale, të lexojë letërsinë përtej kufijve të saj dukshëm, të zbulojë fijen që lidh eposin me modernitetin, të rindërtojë urën e padukshme midis gojës së popullit dhe penës së shkrimtarit.
Në kërkimet e saj, balada nuk është një monument i ngrirë në kohë, por një entitet i gjallë, që lëviz, transformohet, migron. Ymeraj i lexon këto tekste si struktura arketipale që riprodhojnë mitin, si rrëfime që mbajnë peshën e fatit tragjik dhe të ringjalljes, si forma të një mendësie që jeton përmes shekujsh. Ajo e njeh thelbin e folklorit jo si ornament, por si organ vital, që ushqen formën, motivin, konfliktin, simbolin. Pikërisht për këtë arsye studimet e saj i janë afruar teorisë së Propp-it, intertekstualitetit të Barthes-it, konstruksioneve të Frye-t, ritmeve të Parry-Lord, dhe kozmogonive të Eliade-s. Në këtë ndërthurje, letërsia shqipe del më e gjerë, më e hapur, më e lidhur me modelin ballkanik, me rrugëtimin indoevropian, me universin e mitit të përbashkët.
Por kërkimet e Ymerajt nuk mbeten të ngërthyera vetëm në studimin e mitit. Ajo ka zgjeruar horizontin e saj drejt letërsisë moderne, drejt raporteve ndërkulturore, drejt rolit të identitetit në shoqëritë e sotme të lëvizshme. Ka reflektuar mbi diasporën shqiptare, mbi sfidat e dygjuhësisë, mbi përpjekjen për të ruajtur gjuhën e nënës kur vendlindja është e largët. Në punimet e saj për arsimin ndërkulturor, mësuesi shihet si një urë, si një kujdestar i fjalës dhe si një ndërmjetësues i përkatësive, një figurë e heshtur që mban të gjallë lidhjen midis origjinës dhe botës së re.
Në qasjen e saj kritike, letërsia shqiptare lexon veten përmes strukturave të saj të thella, përmes miteve që i japin formë, përmes simboleve që përsëriten si një kujtesë gjenetike. Përmes shkrimeve të Ymerajt, shfaqet një Shqipëri e rrëfyer jo thjesht nëpërmjet personazheve të saj letrarë, por nëpërmjet kodeve të trashëgimisë, gruaja që sakrifikohet, heroi që udhëton, vëllazëria që thyhet, fati që ndjek njeriun si hije, thelbi i dashurisë dhe i humbjes që s’ka kohë. Ajo e trajton letërsinë shqiptare si një hartë ku shfaqen shtresime të shumta, ndërkësisoj; arkaike, pagane, kristiane, moderne, profane, poetike.
Pedagogjia e saj është po aq e ndërlidhur me kërkimin, ajo nuk jep mësim, por e hap tekstin si një laborator ku studentët mësojnë të shohin përtej rreshtave, të lexojnë strukturën e padukshme, të kuptojnë se letërsia nuk është një objekt i mbyllur, por një proces i pandërprerë i krijimit të kuptimeve. Në këtë kuptim, Ymeraj ka ndërtuar ndikim të qëndrueshëm në brezat e rinj, duke i udhëhequr drejt një leximi profesional, teorik, metodologjik të letërsisë, drejt një kërkimi që kërkon themelin e gjërave.
Vepra e saj është një thirrje për të rikthyer vëmendjen te tradita, jo si muze, por si energji krijuese; te miti, jo si legjendë, por si kod kulturor; te balada, jo si kujtim, por si formë që vijon të na përkufizojë. Dhe mbi të gjitha te letërsia, si hapësira ku Shqipëria gjen mënyrat e saj më të thella për të rrëfyer veten.
Në fund të kësaj panorame, Prof. Asoc. Dr. Ermira Ymeraj shfaqet si një studiuse që ecën midis dy botëve, të lashtës dhe të modernes, të gojës dhe të shkrimit, të mitit dhe të kritikës. Ajo ndërton ura, lexon shtresa, rihap kode, rizbulon rrënjë, dhe me një durim të heshtur ka kontribuar që studimet shqiptare të gjejnë një dimension më të gjerë, më të ndërlidhur, më evropian.
Një zë i tillë nuk është vetëm i rëndësishëm për akademinë; është i nevojshëm për kulturën.
Sepse është zëri që i jep formë kujtesës, e cila, pa studiues si ajo, do të mbetej vetëm një hije e vetvetes.
Urime mike!
