Nga Albert Vataj
Në mozaikun e madh të historisë botërore, pak figura projektojnë një hije kaq të gjatë dhe një shkëlqim kaq të pashuar sa Napoleon Bonaparti. Ai nuk ishte vetëm produkt i Revolucionit Francez; ai ishte interpretuesi më i fuqishëm i energjisë së tij, njeriu që i dha trajtë një epoke të trazuar dhe që e transformoi Europën jo vetëm me shpatë, por me ide. Në çdo hartë politike të shekullit XIX, hijet e tij duken ende. Në çdo reformë ligjore moderne, fryma e tij vazhdon të gjëmojë si një kujtesë e heshtur e pushtetit që ka institucionalizimi i arsyes.
Napoleoni ishte njeriu që e lexoi historinë si një ushtar, por e rishkroi atë si një strateg i mendimit. Për të, revolucioni nuk ishte kaos, por materia e papërpunuar e së ardhmes; pushteti nuk ishte luksi i të pushtuarve të djeshëm, por instrumenti i vizionit. Nga Kalabria në Prusinë Lindore, nga Pirenejtë në vargun alpin, këmba e tij shkelte mbi territore, por mendja e tij gdhendte struktura të reja politike, juridike dhe administrative.
Historia rrëfen shumë pushtues, por pak arkitektë. Napoleoni është ndër të rrallët që i bashkoi të dyja: ndërtoi duke shkatërruar dhe krijoi duke riformësuar. Në kulmin e fuqisë së tij, ai sundonte një perandori që prekte Oqeanin Atlantik dhe kufijtë e Rusisë. Por suksesi i tij nuk matet vetëm me territore. Merita e tij qëndron në emancipimin e shoqërisë nga strukturat feudale, në ngritjen e meritokracisë dhe në krijimin e një shteti që nuk i përkiste më aristokracisë së gjakut, por qytetarit të aftë.
Kodi Civil Napoleone, administrata moderne, centralizimi racional i shtetit, heqja e privilegjeve të lindjes – këto nuk janë fitore ushtarake, por fitore të shpirtit politik që e shndërrojnë Napoleonin në pionier të një bote të re. Ai e kapi thelbin e transformimit: shoqëria duhej të rritej mbi bazën e ligjit, jo të zakoneve të vjetra.
Historianët e kanë vlerësuar gjithmonë aftësinë e tij për të joshur turmat, për të fituar besnikëri, për të rikrijuar strukturat e pushtetit sipas nevojës së momentit. Napoleoni nuk ishte statik. Ai ishte qenie në lëvizje, një mendje që gërshetonte dhelprën e politikës me luanin e betejës.
Askush nuk e ka përshkruar më mirë Napoleonin se vetë Napoleoni. Fjalët e tij shërbejnë si një radiografi e mendjes së tij, si një dritare përmes së cilës lexon ambicien, ego-n, por edhe logjikën e një njeriu që e kuptonte pushtetin si art:
“Unë mbylla gjirin e anarkisë dhe solla rregull… Shpërbleva meritën pavarësisht gjakut, pasurisë ose besimit.”
Këtu shfaqet njeriu që besonte se rendi ishte bazamenti i çdo shoqërie moderne. Ai ishte shkatërruesi i feudalizmit, çlironjës i energjive të reja shoqërore.
“Për të qeverisur nuk do të thotë të zbatosh një teori, por të ndërtosh me çfarëdo materiali që ke në duar.”
Kjo frazë është thelbi i filozofisë së tij politike: pragmatizmi absolut. Napoleoni qeveriste me njerëzit që kishte, me rrethanat që gjeti, duke manipuluar kohën dhe hapësirën si një virtuoz që nuhat ritmin e erës.
“Unë jam nganjëherë dhelpër, nganjëherë luan.”
Një vetëportret i qartë i natyrës së tij të dyfishtë, të domosdoshme për mbijetesën e një perandori në një kontinent armiqësor.
Dhe më tej, ai e zbërthen raportin e tij erotik me pushtetin: “E adhuroj pushtetin siç e adhuron një artist violinën e tij, për të prodhuar harmonitë.”
Kjo nuk është thjesht ambicie; është estetizim i dominimit, një konceptim i pushtetit si përvojë artistike.
Napoleoni mbetet figurë e diskutueshme: për disa tiran, për të tjerë çlirimtar; për disa agresor që mori miliona jetë, për të tjerë reformator i domosdoshëm që i dha Europës një arkitekturë të re. Por përtej polemikave, ai mbetet i vetmi njeri që sfidoi status quo-në e kontinentit me një vizion aq të fortë sa u kthye në mit.
Miti i Napoleonit nuk u krijua pas vdekjes së tij, ai u kultivua gjatë jetës. Çdo betejë, çdo reformë, çdo fjalë e thënë, e ndërtoi atë figurë të kompleksuar, kontradiktore, por gjigante. Edhe kur nuk fitonte, ai mbeste i madh. Edhe kur humnte, ai mbetej shembull i një vullneti që nuk thyhej.
Ai e dinte se çfarë e bënte një njeri të lavdishëm: “Është kauza, nuk është vdekja ajo që e bën martirin.”
Kjo fjali është një testament i filozofisë së tij historike: njeriu jeton aq sa zgjat ideja për të cilën ka luftuar.
Të mendosh për Napoleonin do të thotë të reflektosh mbi shekullin modern: mbi shtetin, ligjin, lirinë, meritokracinë, konfliktin, fuqinë dhe ambicien. Për të kuptuar Europën e sotme, duhet lexuar dhe e kaluara e tij. Sepse nga revolucioni te shteti modern, nga betejat te reformat, nga ambicia te vizioni, ai mbetet bosht i një epoke që nuk shuhet.
Napoleon Bonaparti nuk është thjesht një emër në histori. Ai është përplasja e madhështisë me tragjedinë, e idealeve me pushtetin, e njeriut me mitin. Një figurë që ndoshta nuk do të përsëritet më, sepse nuk mund të ketë më një kontinent kaq të gatshëm për t’u riformuar dhe një njeri kaq të aftë për ta udhëhequr.
Ai ishte produkt i kohës dhe krijues i saj.
I fundit i perandorëve të mëdhenj dhe i pari i burrështetasve modernë.
Në këtë kuptim, Napoleon Bonaparti do të mbetet gjithmonë, jo vetëm në histori, por në ndërgjegjen e njerëzimit.
