Ata donin t’i jepnin atij çmimin më prestigjioz letrar në botë. Ai kishte shkruar tashmë dy nga romanet më të mëdhenj në histori, dhe iu tha jo. Sepse ai e kuptonte diçka që shumica e njerëzve nuk e mësojnë kurrë.
Leo Tolstoi i kishte dhënë botës “Lufta dhe Paqja” dhe “Ana Karenina”, dy monumente të letërsisë njerëzore që do të mbijetonin përtej perandorive.
Në fillim të viteve 1900, emri i tij ishte sinonim me gjeniun letrar vetë.
Kur u themelua Çmimi Nobel për Letërsinë në vitin 1901, Tolstoi u nominua vazhdimisht. Komiteti e dinte atë që dinin të gjithë: ai ishte zgjedhja e vetëkuptueshme.
Por diçka kishte ndryshuar te njeriu që dikur jetonte mes aristokracisë ruse.
Në të shtatëdhjetat e tij, Tolstoi i kishte hequr dorë nga gjithçka.
Nga pasuria ku ishte lindur. Nga privilegji që kishte zbutur jetën e tij. Nga statusi që i jepte emri.
Vishej si fshatar. Punonte në ara. Bënte vetë këpucët.
I dhuronte të ardhurat e librave të tij, librave që e kishin bërë të pasur dhe të famshëm.
Ai besonte se krishtërimi i vërtetë do të thoshte të jetoje thjeshtë, të refuzoje dhunën dhe të mos grumbulloje pasuri ndërsa të tjerët vuanin.
Nuk ishte një pozë. Nuk ishte një fazë.
Ishte Tolstoi që përpiqej të jetonte filozofinë të cilën e kishte zhvilluar për dekada, edhe kur kjo i kushtonte gjithçka të rehatshme.
Kështu që, kur i erdhi fjala se po merrej në konsideratë për Çmimin Nobel, bashkë me shpërblimin e konsiderueshëm financiar, Tolstoi nuk u ndje i nderuar.
U ndje i zënë ngushtë.
Çmimi përfaqësonte gjithçka që ai kishte refuzuar për dekada: prestigjin, paratë, idenë se arritja njerëzore mund të matet e të renditet si bagëtia në panair.
Ta pranonte do ta bënte hipokrit, një njeri që predikonte thjeshtësi ndërsa pranonte simbolin suprem të lavdisë tokësore.
Ta refuzonte publikisht do të dukej si një vetë-dëlirësi e tepruar, “shihni sa i pastër jam për çmimet tuaja”.
Kështu që Tolstoi raportoi përmes kontakteve se nuk dëshironte të merrej në shqyrtim.
Akademia kaloi tek të tjerët.
Në vitin 1906, çmimi iu dha poetit italian Giosuè Carducci.
Tolstoi, atëherë 78 vjeç, vazhdoi të jetonte dhe të shkruante siç kishte bërë gjithmonë, pa çmime, pa njohje që nuk i kërkoi, pa kompromis.
Më vonë, duke reflektuar mbi pasurinë dhe njohjen, Tolstoi shkroi atë që kishte besuar prej kohësh, se kishte diçka thellësisht imorale në posedimin e pasurisë, jo sepse paraja ishte vetvetiu e keqe, por sepse mbajtja e saj ndërsa të tjerët vuajnë ishte një tradhti ndaj solidaritetit njerëzor.
Çdo rublë që ai mbante për vete ishte një rublë që dikush tjetër e kishte më shumë nevojë.
Çdo nderim që pranonte ishte një vulosje e një sistemi që vlerësonte vlerën e njeriut përmes suksesit botëror.
Ai nuk kishte nevojë për një çmim që të vërtetonte “Luftën dhe Paqen”.
As për një medalje që të provonte se “Ana Karenina” kishte rëndësi.
Librat do të jetonin më gjatë se çdo çmim. Idetë do të mbijetonin çdo ceremoni.
Dhe ai kishte të drejtë.
Sot, Çmimi Nobel për Letërsinë është prestigj.
Por Tolstoi është i përjetshëm.
Refuzimi i tij nuk ishte hidhërim. Nuk ishte arrogancë. Nuk ishte manovër reklamuese.
Ishte koherencë.
Ai i kaloi dekadat e fundit të jetës duke u përpjekur të jetonte sipas parimeve për të cilat shkruante, edhe kur i kushtonin rehati, edhe kur i hutonin njerëzit, edhe kur do të thoshte t’i kthente shpinën validimit përfundimtar që profesioni i tij mund t’i ofronte.
Shumica e njerëzve e kalojnë gjithë jetën duke ndjekur vlerësimin. Tolstoi e kaloi duke ikur prej tij.
Jo sepse ishte mbi të, por sepse ai kuptoi diçka që shumica e harrojnë, madhështia nuk ka nevojë për vërtetim të jashtëm që të jetë e vërtetë.
Vepra flet. Jeta flet. Parimet flasin. Gjithçka tjetër është zhurmë.
Tolstoi vdiq në vitin 1910, duke mos lënë pas asnjë Çmim Nobel, asnjë medalje, asnjë pllakë që mbledh pluhur në ndonjë raft.
Vetëm dy nga romanet më të mëdhenj të shkruar ndonjëherë.
Një filozofi që sfidoi perandori dhe frymëzoi lëvizje.
Dhe kujtesën e qetë se ndonjëherë gjëja më e fuqishme që mund të bësh është të thuash jo ndaj asaj që të gjithë të tjerët kërkojnë me etje.
Çmimi Nobel për Letërsi është dhënë mbi 100 herë që nga koha e Tolstoit.
Sa nga fituesit mund t’i përmendësh?
Dhe sa herë ke dëgjuar që dikush citon “Lufta dhe Paqja”?
Tolstoi e kuptoi atë që ne ende po mësojmë, se gjerat që vërtet kanë rëndësi nuk kanë nevojë për trofe.
Njohja që vërtet ka peshë nuk vjen nga komitetet.
Vlerësimi që mbijeton nuk rri në një raft.
Çdo ditë, përballemi me versione më të vogla të zgjedhjes së Tolstoit:
A ndjekim vlerësimin, apo e bëjmë punën?
A ndjekim trofeun, apo i qëndrojmë parimeve?
A kemi nevojë për validim të jashtëm që të besojmë se përpjekjet tona vlejnë?
Tolstoi zgjodhi integritetin mbi lavdinë, koherencën mbi komoditetin.
Të mbahej mend për atë që krijoi dhe si jetoi, jo për çfarë i dhanë institucionet.
Dhe më shumë se një shekull më vonë, emri i tij ende ka më shumë peshë se çmimi që nuk fitoi kurrë.
Sepse në fund, madhështia nuk ka nevojë për një trofe. Thjesht ka nevojë të jetë e vërtetë.
Tolstoi nuk la pas çmime, por la diçka më të madhe, provën se vepra dhe jeta vlejnë më shumë se çdo shpërblim që mund të jepet.
Bota deshi t’i jepte nderin më të lartë.
Ai e kuptoi se kishte shkruar tashmë diçka shumë më të çmuar.
Dhe kishte të drejtë.
Përgatiti: Albert Vataj
