Nga Albert Vataj
Tradita rozi-kryqare është një nga ato rrjedha hermetike që, ashtu si një lumë i fshehtë nëntokësor, ka ushqyer mendimin evropian për më shumë se katër shekuj. Ajo ngjitet në një hapësirë ku mistika, simbolika, shkenca, alkimia dhe filozofia bëhen një trup i vetëm, një trup që frymon me ritmin e një ideali, rilindjen e njeriut përmes dritës së brendshme.
Edhe sot, Rosicrucianizmi mbetet një mister tërheqës, një traditë e fshehtë që nuk është krejtësisht e fshehtë, një rend që nuk është krejtësisht rend, një doktrinë pa dogmë, një disiplinë pa shkollë të dukshme, një religjiozitet pa kishë. Ky dualizëm është vetë zemra e tij, një kryq i rrënjosur dhe një trëndafil që lulëzon.
I. ORIGJINA: MITI I KRISTIAN ROZENKROIC-IT
Historia e traditës rozi-kryqare nis zyrtarisht me tre libra anonime të botuar në Gjermani në fillim të shekullit XVII:
Fama Fraternitatis (1614)
Confessio Fraternitatis (1615)
Chymische Hochzeit des Christian Rosenkreuz – “Martesa Kimike e Christian Rosenkreuzit” (1616)
Në qendër të tyre qëndron figura enigmatike Christian Rosenkreuz, një mendimtar i shekullit XV, i cili thuhet se udhëtoi në Lindje, në Damask, Jerusalem, Arabi, Egjipt, dhe solli në Europë dituri të fshehta që bashkonin hermetizmin, kabbalan, mësimet e shfaqura të urtësisë islame, astrologjinë dhe alkimine.
Ai themeloi Vëllazërinë Rozi-Kryqare, një komunitet i vogël shpirtëror që kishte për mision; ringjalljen e dijes së humbur, përmirësimin e njerëzimit, një reformë të madhe shpirtërore dhe shkencore, një vizion utopik të harmonisë mes njerëzve.
Por, dhe këtu qëndron sekreti, Rosenkreuz ka shumë të ngjarë të jetë figurë simbolike, jo historike, një arketip i “Njeriut të Ri”, të rilindur përmes trëndafilit dhe kryqit.
II. TRENTËFISHA E DOKTRINËS: ALCIMIA, DHIA E FSHETË, TRANSCENDENCA
Tradita rozi-kryqare shfaqet në tri shtylla themelore:
1. Alkimia – shkenca e shndërrimit të brendshëm
Alkimia për rozi-kryqarët nuk ka qenë thjesht kërkimi i gurit filozofal; ajo ishte një metaforë e fuqishme për transformimin e shpirtit.
Gur i filozofal = shpirti i ndriçuar
Transformimi i metaleve = transformim i natyrës njerëzore
Laboratori alkimik = laboratori i brendshëm i vetëdijes
Për rozi-kryqarët, njeriu mund të shndërrohej nga “plumbi i paditurisë” në “ar të diturisë hyjnore”.
2. Dija e fshehtë – hermetizëm dhe univers simbolik
Rosicrucianët përvetësuan një sërë traditash të lashta:
hermetizmin e Corpus Hermeticum
kabalan hebraike
astrologjinë dhe kozmogoninë neoplatonike
simbolikën e krishterimit të hershëm
mësimet e sufi-ve dhe ezoterizmit islam
Çdo simbol, trëndafili, kryqi, Rubedo, Nigredo, Vesica Piscis, mandala e yllit gjashtëkëndor, nuk është dekor, por dritare drejt realiteteve të padukshme.
3. Transcendenca – njeriu si projekt i së ardhmes
Misioni i vëllazërisë ishte “Reformatio mundi”, rikrijimi i botës përmes një njeriu të ri, të pajisur me një vetëdije më të lartë.
Në thelbin e saj, tradita rozi-kryqare beson se; njeriu është një qenie e pajisur me dritë të brendshme, bota mund të shërohet përmes dijes dhe pajtimit, shpirti mund të arrijë një gradë të lartë njohjeje të vetvetes dhe Universit, historia njerëzore lëviz drejt një horizonti utopik.
III. UTOPIA ROZI-KRYQARE DHE EVROPA E SHEKULLIT XVII
Sa herë që analizohet rozi-kryqaria, duhet parë lehtësisht konteksti:
Europë e përçarë nga luftërat fetare, fraktura mes katolicizmit dhe protestanizmit, rritja e shkencës së re (Kepleri, Galileu), lindja e modernitetit.
Manifestet rozi-kryqare ishin, në fakt, një kritikë profetike ndaj kohës: një thirrje për një reformë të trefishtë, shkencore (njohja e natyrës), morale (pastrimi i shpirtit), sociale (uniteti i njerëzimit).
Ky vizion utopik ndikoi në zhvillimin e, iluminizmit, shoqërive të para sekrete, lëvizjeve progresive, koncepteve të barazisë dhe lirisë shpirtërore.
IV. TRËNDAFILI DHE KRYQI: SIMBOL I SHPIRTIT TË DYFISHTË
Në qendër të traditës qëndron simboli crux et rosa – kryqi dhe trëndafili.
Kryqi
Simbolizon botën materiale, dhimbjen, sfidën e mishërimit, udhën e sakrificës dhe të shndërrimit.
Trëndafili
Simbolizon shpirtin, hirin, bukurinë, udhëzimin hyjnor, dritën që rritet brenda errësirës.
Bashkimi i tyre është një poemë grafike që thotë:
Njeriu ka lindur të vuajë, por edhe të lulëzojë.
Ai kryqëzohet në botë, por ringjallet në dritë.
Simbolika e këtij unioni rezonon edhe sot për ata që kërkojnë, kërkim shpirtëror të pavarur nga dogma, harmoni me natyrën, një moral të përmasës së brendshme, jo të imponuar, lidhjen e njeriut me dijen e thellë universale
V. NDËRTHURJA ME LETËRSINË, ARTIN DHE FILOZOFINË
Tradita rozi-kryqare ka ndikuar fuqimisht kulturën europiane. Pa të, shumë figura do të mbeteshin të pakuptuara; Goethe (sidomos në “Faustin”), Novalis, Newton (ishte alkimist i përkushtuar), Francis Bacon, W.B. Yeats, Ralph Waldo Emerson, Victor Hugo.
Arti dhe filozofia u ushqyen nga ideja e njeriut që kapërcen kufijtë e vetvetes. Rosicrucianizmi u bë një shtysë për romantizmin, simbolizmin, ezoterizmin modern, madje edhe për lëvizjet bashkëkohore të New Age.
VI. ROZI-KRYQARIZMI SOT: TRADITË, URTËSI, MIT
Në ditët e sotme, “rozi-kryqaria” nuk është një organizatë e vetme. Ekzistojnë disa grupe që pretendojnë trashëgiminë e saj, si:
AMORC (Antiquus Mysticusque Ordo Rosae Crucis)
O.T.O.
Lectorium Rosicrucianum dhe rendet e tjera hermetike moderne.
Por përtej institucioneve, tradita rozi-kryqare sot është më shumë një udhë shpirtërore, një mënyrë për të, kuptuar veten, studiuar natyrën, kërkuar lidhjen me të fshehtën, jetuar me ndërgjegje dhe harmoni.
Në një botë të fragmentuar, trëndafili është kujtesë e brendshme; kryqi është mbi kokë, por trëndafili rritet në gjoks.
VII. PËRFUNDIM: ROZI-KRYQARIA SI NJË GJUHË E TË BARDHËS MISTERIOZE
Tradita rozi-kryqare është një frymëmarrje e thellë e shpirtit evropian, një përpjekje për të bashkuar; dritën dhe errësirën, shkencën dhe metafizikën, prirjen e arsyes dhe urtësinë mistike, dhimbjen e kryqit dhe bukurinë e trëndafilit.
Rosicrucianizmi është një ftesë për njeriun që të mos jetë i mbyllur në kufijtë e dukjes, por të kërkojë thellësinë, transcendencën, shpirtin që pret të rikrijohet.
Në zemër të tij qëndron një thirrje e qetë:
Njeriu është një enigmë hyjnore.
Detyra e tij është ta zbërthejë veten.
Rosicrucianët nuk kërkonin të sundonin botën, kërkonin të ndriçonin veten dhe përmes vetes, botën.
Dhe kjo e bën këtë traditë një prej monumenteve më të thella të mendimit shpirtëror të njerëzimit.
