Nga Albert Vataj
Syri i Davidit në skulpturën e Mikelanxhelos është një paradoks i gjallë: një shikim prej guri që rreh si zemër, një dritë e lindur prej mermeri që ka miliona vjet që fjeti në thellësitë e tokës. Është sy që nuk sheh vetëm hapësirën përballë – ai sheh brenda nesh, sheh tek historia, tek frika, tek sfida, tek fati. Sheh atje ku njeriu nuk guxon të hedhë vështrimin.
Syri që sheh përmes qiellit të mermertë
Ky sy është i mbuluar me një qiell të ngrirë mermere, por nuk burgoset nga ai; përkundrazi, ai e tejshpon këtë qiell si dritë që hap një horizont të padukshëm. Vështrimi i Davidit nuk është vështrim i njeriut të zakonshëm: është një vështrim i mbledhur në heshtje, i mbushur me një vendosmëri të përjetshme, i skalitur për t’i mbijetuar harresës.
Në të, Mikelanxhelo ka futur jo vetëm formën, por edhe thelbin e një universi shpirtëror: përballja me të pamundurën, triumfi i arsyes mbi forcën, fitorja e shpirtit ndaj përbindëshit të frikës.
Vështrimi që del nga thellësia e gurit dhe mitit
Davidi, me sy të hapur dhe mendje të ngjeshur në atë çast para lufte, ngjan sikur po përthith gjithë kaosin e epokës së tij. Ai nuk është thjesht djaloshi biblik: ai është njeriu në ballë të sfidave, i vetmuar përballë një bote që përherë është më e madhe, më e fuqishme, më kërcënuese. Aty qëndron madhështia e këtij vështrimi: nuk është heroik në mënyrë teatrale, por heroik në mënyrë njerëzore.
Nuk është çudi që askush nuk ka hedhur një vështrim të ngjashëm. Për të gdhendur atë sy nevojitet një mjeshtëri që nuk vjen vetëm nga dora, por nga një përqendrim i tejskajshëm i mendjes dhe shpirtit – një shkëndijë që Mikelanxhelo e nxori nga thelbi i mermerit si një zë të lashtë që kërkonte të ringjallej.
Syri që lind prej daltës, prej qiellit, prej heshtjes së gurit
Çdo goditje e daltës së Mikelanxhelos ka qenë një çlirim i ngadaltë i dritës. Mermeri, i heshtur për miliona vjet në thellësitë e Kararas, mbante brenda tij një qiell të fjetur. Mikelanxhelo nuk krijoi sy; ai çliroi vështrimin që ishte premtuar të ekzistonte aty. Ndaj Davidi sheh me sytë e mjeshtrit – me atë shqisë të brendshme që kap tensionin e çastit, ankthin e pritjes, vullnetin e padukshëm që paraprin përplasjen.
Ky vështrim është një tension i kompresuar: një frymë e ngrirë, një heshtje e magjishme që parapërgatit shpërthimin e aktit heroik.
Porta që çon në një botë të magjishme e të panjohur
Njerëzit në shekuj e kanë parë Davidin nga mijëra kënde, por syri i tij nuk ndryshon. Ai mbetet portë e një misteri që nuk zhvishet, por vetëm shtresohet. Një portë që të sheh mbrapsht, që të fut në një botë ku guximi është më i madh se muskujt, ku e bukura është më e fortë se frika, ku arti është më i pavdekshëm se trupi.
Në këtë vështrim, skulptura kthehet në mendim, mermeri në shpirt, figura në një udhëtim të brendshëm.
Karara – burimi i dritës së ngrirë
Mermeri nga i cili u skalit Davidi nuk është thjesht material. Ai është thelbi i një bote të lashtë, një tokë që ka ruajtur energji e ngjyrime kozmike. Minatorët e Kararas nxorën një shpirt të fjetur, ndërsa Mikelanxhelo i dha frymë, formë, qëllim. Sikur mermeri të kishte pritur mijëra vite vetëm që mjeshtri të shfaqej, njëzëri me fatin e këtij kolosi të bukurisë njerëzore.
Nga Karara nisi udhëtimi i mermerit drejt qytetit që do t’i jepte kuptim: Firenze, ku guri u bë dritë, ku syri u bë horizont dhe ku historia u bë e prekshme.
Arti si komunikim i largët – syri si burim i së ardhmes
Davidi nuk komunikon vetëm përmes formës; ai komunikon përmes një rrezatimi të brendshëm, një energjie që arti e ruan si thirrje të epokave të humbura. Syri i tij është një pikë përqendruese e këtij komunikimi. Ai shikon përtej hapësirës së galerisë, përtej shekujve, përtej nesh.
Ai na fton të mendojmë se arti nuk është thjesht krijim, por një dialog i pambarimtë. Një dialog mes daltës dhe gurit, mes gurit dhe shikimit, mes shikimit dhe shpirtit të njeriut që qëndron përballë tij.
Syri i Davidit është sy i njeriut që jo vetëm sheh, por të sheh; jo vetëm shkëlqen, por të lartëson; jo vetëm rri i palëvizur, por lëviz brenda teje me një jetë të padukshme.
