Nga Albert Vataj
Orwell fillon me disa detaje rreth fëmijërisë së tij jo shumë idilike – e plotë me babanë në mungesë, talljet dhe ngacmimet në shkollë, si dhe një ndjenjë të thellë vetmie – dhe gjurmon se si këto përvoja e udhëhoqën drejt shkrimit, duke propozuar që mikrotrauma të tilla të hershme janë thelbësore për çdo shtysë të shkrimtarit. Pastaj ai parashtron ato që ai beson të jenë katër motivet kryesore për të shkruar, shumica e të cilave ekstrapolohen në pothuajse çdo fushë të prodhimit krijues.
Ai shkruan:
I jap të gjitha këto informacione mbi sfondin sepse nuk mendoj se dikush mund të vlerësojë motivet e një shkrimtari pa ditur diçka për zhvillimin e tij të hershëm. Tema e tij do të përcaktohet nga mosha në të cilën jeton – të paktën kjo është e vërtetë në epoka të trazuara dhe revolucionare si e jona – por para se të fillojë të shkruajë, ai do të ketë fituar një qëndrim emocional nga i cili nuk do të shpëtojë kurrë plotësisht. Është detyra e tij, pa dyshim, të disiplinojë temperamentin e tij dhe të shmangë ngecjen në një fazë të papjekur, në një gjendje shpirtërore perverse; por nëse ai i shpëton plotësisht ndikimeve të tij të hershme, ai do ta ketë vrarë impulsin e tij për të shkruar. Duke lënë mënjanë nevojën për të fituar jetesën, mendoj se ka katër motive të mëdha për të shkruar, të paktën për të shkruar prozë. Ato ekzistojnë në shkallë të ndryshme tek çdo shkrimtar, dhe tek çdo shkrimtar i vetëm përpjesëtimet do të ndryshojnë herë pas here, sipas atmosferës në të cilën ai jeton.
Ato janë:
Egoizëm i pastër.
Dëshira për t’u dukur i zgjuar, për të folur për të, për t’u kujtuar pas vdekjes, për t’u hakmarrë ndaj të rriturve që të kanë përbuzur në fëmijëri, etj., etj. Është mashtrim të pretendosh se ky nuk është një motiv, dhe është një motiv i fortë. Shkrimtarët e ndajnë këtë karakteristikë me shkencëtarët, artistët, politikanët, avokatët, ushtarët, biznesmenët e suksesshëm – shkurt, me të gjithë shtresën e lartë të njerëzimit. Masa e madhe e qenieve njerëzore nuk janë thellësisht egoistë. Pas moshës rreth tridhjetë vjeç, ata pothuajse e braktisin fare ndjenjën e të qenit individualë – dhe jetojnë kryesisht për të tjerët, ose thjesht mbyten në punë të rëndë. Por ekziston edhe një pakicë njerëzish të talentuar dhe kokëfortë që janë të vendosur të jetojnë jetën e tyre deri në fund, dhe shkrimtarët i përkasin kësaj klase. Shkrimtarët seriozë, duhet të them, janë në tërësi më të kotë dhe më egoistë se gazetarët, megjithëse më pak të interesuar për paratë.
Entuziazëm estetik.
Perceptimi i bukurisë në botën e jashtme, ose, nga ana tjetër, në fjalë dhe rregullimin e tyre të duhur. Kënaqësi në ndikimin e një tingulli mbi një tjetër, në fortësinë e prozës së mirë ose ritmin e një historie të mirë. Dëshira për të ndarë një përvojë që dikush e konsideron të vlefshme dhe nuk duhet humbur. Motivi estetik është shumë i dobët tek shumë shkrimtarë, por edhe një pamfletist ose shkrimtar tekstesh shkollore do të ketë fjalë dhe fraza të përzemërta që i pëlqejnë për arsye jo-utilitare; ose ai mund të ketë ndjenja të forta për tipografinë, gjerësinë e margjinave, etj. Mbi nivelin e një udhëzuesi hekurudhor, asnjë libër nuk është plotësisht i lirë nga konsideratat estetike.
Impuls historik.
Dëshira për t’i parë gjërat ashtu siç janë, për të zbuluar fakte të vërteta dhe për t’i ruajtur ato për t’u përdorur nga brezat e ardhshëm.
Qëllimi politik.
Përdorimi i fjalës ‘politik’ në kuptimin më të gjerë të mundshëm. Dëshira për ta shtyrë botën në një drejtim të caktuar, për të ndryshuar idenë e njerëzve të tjerë për llojin e shoqërisë që duhet të synojnë. Edhe një herë, asnjë libër nuk është vërtet i lirë nga paragjykimet politike. Mendimi se arti nuk duhet të ketë të bëjë fare me politikën është në vetvete një qëndrim politik.
Mund të shihet se si këto impulse të ndryshme duhet të luftojnë kundër njëra-tjetrës dhe si duhet të luhaten nga personi në person dhe herë pas here.
Pas një diskutimi të mëtejshëm se si këto motive përshkuan punën e tij në kohë dhe në mënyra të ndryshme, Orwell ofron një mohim përfundimtar dhe mjaft distopian: Duke parë prapa në faqen e fundit ose dy, shoh se e kam bërë të duket sikur motivet e mia në shkrim ishin tërësisht të frymëzuara nga publiku. Nuk dua ta lë këtë si përshtypjen përfundimtare. Të gjithë shkrimtarët janë kotë, egoistë dhe dembelë, dhe në thelb të motiveve të tyre qëndron një mister. Të shkruash një libër është një luftë e tmerrshme dhe rraskapitëse, si një periudhë e gjatë e ndonjë sëmundjeje të dhimbshme. Askush nuk do ta ndërmerrte kurrë një gjë të tillë nëse nuk do të shtyheshe nga ndonjë demon të cilit nuk mund t’i rezistosh dhe as ta kuptosh. Sepse e dimë që demoni është thjesht i njëjti instinkt që e bën një foshnjë të bërtasë për vëmendje. E megjithatë është gjithashtu e vërtetë se nuk mund të shkruash asgjë të lexueshme nëse nuk lufton vazhdimisht për të fshirë personalitetin tënd. Proza e mirë është si një xham dritareje. Nuk mund të them me siguri se cilat nga motivet e mia janë më të forta, por e di se cilat prej tyre meritojnë të ndiqen. Dhe duke parë prapa në punën time, shoh se është gjithmonë aty ku më mungonte një qëllim POLITIK që shkrova libra pa jetë dhe u tradhtova në pasazhe të purpurta, fjali pa kuptim, mbiemra dekorativë dhe mashtrime në përgjithësi.
Sigurisht, kjo duhet të merret me rezerva – domethënë, detajet e prirjes individuale, pikëpamjes dhe zgjedhjes ekzistenciale. Unë vetë i përmbahem modelit të Ray Bradbury-t :
Të shkruash nuk është një punë serioze. Është një gëzim dhe një festë. Duhet të argëtohesh me të. Injoroji autorët që thonë ‘O Zot, çfarë fjale? Oh, Jezu Krisht…’, e di. Tani, në djall të qoftë kjo. Nuk është punë. Nëse është punë, ndalo dhe bëj diçka tjetër.
