Françoise Gilot nuk ishte vetëm një nga muzat e Picassos.
Ajo ishte ndoshta e vetmja grua që e la atë.
Dhe, duke e bërë këtë, u shndërrua në një simbol të ringritjes për shumë gra që ai burrë i kishte plagosur.
Pablo Picasso ishte i njohur po aq për gjeniun e tij artistik sa edhe për karakterin e tij të ndërlikuar dhe dominues.
Ai i trajtonte gratë e jetës së tij si hyjni… ose si shkelëse dere.
Marrëdhëniet e tij lanë shpesh plagë të thella:
Marie-Thérèse Walter vdiq e vetëvrarë vite pas historisë së tyre;
Olga Khokhlova, gruaja e tij, i kaloi vitet e fundit në vuajtje të madhe;
Jacqueline Roque i dha fund jetës së saj në vitin 1986, më shumë se një dekadë pas vdekjes së artistit.
Por Françoise Gilot ishte ndryshe.
Ajo ishte e lirë. Ishte e fortë. Ishte e pavarur.
Piktore franceze me talent të madh, Françoise e takoi Picasson në vitin 1943.
Ajo ishte 21 vjeçe, ai 61.
Ajo, një artiste me një stil kubist personal; ai, një mit i gjallë.
Marrëdhënia e tyre zgjati dhjetë vjet.
Patën dy fëmijë: Claude dhe Paloma.
Por akti i vërtetë revolucionar i Françoise nuk ishte se e deshi Picasson.
Ishte fakti që pati kurajën të ikte.
Në vitin 1953, e lodhur nga një marrëdhënie e pabalancuar dhe nga karakteri dominues i tij, Françoise u largua.
Picasso nuk ishte mësuar të lihej.
Dhe ajo e dinte mirë këtë.
“Nuk isha e burgosur,” tha në një intervistë të vitit 2016. “Isha aty sepse doja të isha, dhe u largova sepse doja të largohesha. I thosha: ‘Kujdes, sepse kam ardhur kur kam dashur… dhe do të iki kur të dua.’”
Ai reagoi me zemërim.
I tha: “Vërtet mendon se njerëzit do të interesohen për ty? Edhe nëse po, do të jetë vetëm sepse je prekur nga jeta ime.”
Ai u përpoq t’i bllokonte karrierën, duke kontaktuar galeri për të penguar ekspozitat e saj.
Por dështoi.
Françoise nuk u la të trembej.
Në vitin 1964 ajo botoi librin “Jeta ime me Picasson”, një autobiografi e shkruar me Carlton Lake, që më pas u kthye edhe në film (Surviving Picasso).
Ishte një rrëfim i sinqertë, herë i butë, por mbi të gjitha i ndershëm.
Dhe ky ishte revanshi i saj: të fliste. Të tregonte veten. Të zgjidhte të vërtetën e saj.
Në vitet që pasuan, Françoise nuk reshti kurrë së pikturuari.
Ajo u martua me Jonas Salk, mjek i famshëm dhe shpikës i vaksinës kundër poliomielitit.
Dha mësim arti në Universitetin e Kalifornisë Jugore, duke ndërtuar një karrierë të pavarur, të shkëlqyer, të vlerësuar.
Koha e hodhi poshtë Picasson.
Bota nuk e harroi atë.
Pikturat e saj ekspozohen sot në muze me rëndësi ndërkombëtare.
Dhe historia e saj është bërë një simbol i forcës femërore.
Mësimi i Françoise Gilot është i qartë: Liria e vërtetë artistike dhe personale nuk lind nga afërsia me gjeniun… por nga guximi për të ndërtuar identitetin tënd.
Nuk je muzë.
Je protagoniste.
Ajo dëshmoi se, edhe në hijen e më të mëdhenjve, mund të shkëlqesh me dritën tënde.
Se t’i thuash mjaft atij që të fik… është akti më krijues që mund të kryesh.
Françoise Gilot (1921–2023) ishte piktore, grafiste, shkrimtare dhe intelektuale franceze, një grua me integritet të hekurt që u bë pjesë e historisë së artit jo vetëm për krijimtarinë e saj, por edhe për faktin se ishte e vetmja grua që braktisi Pablo Picasson — një akt i paprecedentë ndaj një gjeniu që kishte kontrolluar me autoritet të plotë jetën e grave që dashuronte.
Gilot ishte 21 vjeçe kur u lidh me Picasson, i cili ishte 61. Diferenca 40-vjeçare e moshës krijoi qysh në fillim një raport gati feudal: krijuesi i madh dhe muza e re që duhej të nënshtrohej.
Por Gilot ishte ndryshe. Ajo vinte nga një familje e kulturuar, kishte studiuar juridik, filozofi, art, dhe nuk e pranonte idenë se identiteti i saj mund të shuhej nën hijen e një gjeniu.
Marrëdhënia e tyre: art, dashuri dhe dhunë psikologjike
Gilot i dhuroi Picasso-s dy fëmijë, Claude dhe Paloma. Piktori e portretizoi në disa nga punët e tij më të ndritshme të periudhës së pasluftës. Por jeta me të ishte e vështirë:
Picasso ishte posesiv, tiranik emocionalisht dhe i paqëndrueshëm.
E tradhtonte hapur.
Mbante një rreth grash të varura emocionalisht prej tij, duke i vënë në garë me njëra-tjetrën.
Fundi i kësaj marrëdhënieje: akti i madh i lirisë
Më 1953, pas një dekade së bashku, Françoise Gilot vendosi të largohej. Picasso u përpoq ta frenonte me çdo mjet:
i tha: “Askush nuk lë Picasson.”
e kërcënoi se do t’i shkatërronte karrierën.
i kërkoi miqve që ta bojkotonin.
Por ajo u largua, duke thyer “rregullin e pathënë” të grave të Picassos.
Ndërsa Gilot mbijetoi, të tjerat u thyen
Kjo është pjesa më tronditëse e këtij miti të errët rreth Picassos.
Dora Maar – fotografe e shquar, e braktisur; ra në depresion të thellë dhe u izolua për vite me radhë.
Marie-Thérèse Walter – gruaja e butë e kompozimeve të tij; vrau veten në 1977 nga trishtimi i viteve të tëra.
Jacqueline Roque – bashkëshortja e fundit; vrau veten në 1986, e rrënuar emocionalisht nga kujtimi i Picassos.
Olga Khokhlova – balerinë e Baletit Rus; jetoi në ankth dhe xhelozi kronike, e braktisur kurrë ligjërisht jo e divorcuar; vdiq e sëmurë dhe e vetmuar.
Vetëm Françoise Gilot arriti të dalë nga orbitat e tij shkatërruese.
Pas Picassos: një jetë e ndritshme dhe e lirë
Gilot u bë një artiste e njohur ndërkombëtarisht, ekspozoi në qindra galeri, shkroi libra (përfshirë bestseller-in Life with Picasso, që Picasso u përpoq t’ia ndalonte me gjyq).
Në vitin 1970 ajo u martua me Jonas Salk, shpikësin e vaksinës kundër poliomielitit, një tjetër mendje e jashtëzakonshme, por e butë, e ndershme, pa tirani.
Ajo jetoi deri në moshën 102 vjeç, duke patur një karrierë të gjatë, një jetë të mbushur dhe një identitet të pandrydhshëm.
Pse historia e Gilot është kaq e rëndësishme?
Sepse ajo rrëzon mitin se muzës i duhet të sakrifikojë veten për t’i shërbyer artistit. Françoise Gilot tregoi se një grua mund të jetë njëkohësisht muzë, krijuese dhe e lirë, dhe se liria e një gruaje është më e madhe se gjenialiteti i dikujt tjetër.
Përgatiti: Albert Vataj
