Nga Albert Vataj
Ajo u martua me Charles Dickens në moshën 21-vjeçare dhe i dha atij 10 fëmijë. Pastaj ai u dashurua me një aktore 18-vjeçare, e dëboi Catherine-n nga shtëpia dhe nisi një fushatë publike duke e quajtur të çmendur.
Në vitin 1858, Catherine Dickens mori një letër nga burri i saj pas 22 vitesh martesë. Ishte një letër e ftohtë, formale dhe përfundimtare. Charles Dickens e njoftonte se martesa e tyre kishte marrë fund, se ajo do të largohej nga shtëpia e tyre dhe se të dhjetë fëmijët do të qëndronin me të.
Catherine ishte 43 vjeçe. Ajo kishte kaluar dy dekada duke lindur fëmijët e tij, duke menaxhuar shtëpinë, duke pritur pafund miqtë e tij, dhe duke mbështetur karrierën e tij letrare dhe sakrifikuar të sajen.
Ajo i kishte dhënë gjithçka që shoqëria viktoriane kërkonte prej një gruaje, ndoshta edhe shumë më shumë, kur bëhet fjalë që i “toleroi” atij raportet me dy motrat e saj, të cilat ishin pjesë e familjes së tyre, për ta ndihmuar atë për fëmijët.
Dhe Charles Dickens, autori që shkruante aq bukur për drejtësinë sociale, që krijonte portrete të ndjeshme të të varfërve dhe të shtypurve, që i bënte lexuesit të qanin për jetimët e tij imagjinarë, e shkatërroi reputacionin e Catherine-s aq thellë sa për 150 vjet njerëzit besuan gënjeshtrat e tij.
Catherine Hogarth ishte 21 vjeç kur u martua me Dickens në vitin 1836. Ai ishte 24, një yll letrar në ngjitje, plot ambicie dhe hijeshi. Ajo vinte nga një familje e respektuar skoceze, i ati ishte kritik muzike dhe redaktor. Catherine ishte inteligjente, e lexuar dhe sinqerisht e përkushtuar ndaj shkrimtarit të ri energjik, i cili ishte në prag të famës së jashtëzakonshme.
Letërkëmbimi i tyre i hershëm dëshmon për një afeksion të vërtetë. Charles e quante “Kate-n e dashur”. Ajo e mbështeste punën e tij, qeshte me shakatë e tij dhe besonte në gjeniun e tij.
Pastaj erdhën fëmijët. Dhjetë fëmijë në pesëmbëdhjetë vjet.
Shoqëria viktoriane nuk kishte koncept të kontrollit të lindjeve, as të kujdesit për shëndetin e grave, as të mbështetjes pas lindjes. Catherine përjetoi shtatzëni pas shtatzënie, lindje pas lindjeje, pa asnjë periudhë reale shërimi. Secila shtatzëni e dëmtonte fizikisht dhe emocionalisht. Ajo vuante, me shumë gjasa, nga depresioni pas lindjes, diçka që mjekët viktorianë nuk e kuptonin dhe që Charles e trajtonte si dobësi.
Ndërsa fama e Dickens-it rritej, rriteshin edhe pritshmëritë e tij. Ai donte një grua që të organizonte darka të shkëlqyera, të magjepte miqtë e tij të famshëm, të mbante shtëpinë të përsosur dhe të rriste fëmijët pa të meta, ndërsa ai udhëtonte, jepte lexime publike dhe zhvillonte marrëdhënie të shumta emocionale me gra të tjera.
Catherine u përpoq. Ajo priti mysafirë, drejtoi kaosin e një shtëpie të madhe. Por ishte e rraskapitur, e trishtuar dhe gjithnjë e më e paaftë për të përballuar standardet e tij të pamundura.
Dickens nisi ta kritikonte hapur. U ankua tek miqtë se ajo ishte “e mërzitshme” dhe se kishte shtuar peshë pas lindjeve. E quante nënë të keqe, edhe pse ajo kishte lindur dhe rritur dhjetë fëmijë pothuajse vetëm, ndërsa ai ndiqte karrierën. E tallte para fëmijëve, duke ia minuar autoritetin dhe dashurinë.
Pastaj, në vitin 1857, Charles Dickens u njoh me Ellen Ternan, një aktore 18-vjeçare që luante në një nga shfaqjet e tij teatrale.
Ai ishte 45 vjeç, i martuar me dhjetë fëmijë. Ellen ishte më e re se vajza e tij më e madhe. Dickens u fiksua pas saj.
Ai nuk mund të divorcohej, ligjet viktoriane kërkonin prova të tradhtisë dhe një faj tjetër shtesë, dhe edhe atëherë divorci ishte një turp i madh shoqëror. Kështu që ai vendosi thjesht ta hiqte Catherine-n nga jeta dhe ta rishkruante të kaluarën e tyre.
Në maj 1858, Dickens njoftoi ndarjen. Por nuk e bëri në heshtje. Ai nisi një fushatë të hapur publicitare për të shkatërruar reputacionin e Catherine-s dhe për të justifikuar veprimet e tij.
E nxori Catherine-n nga shtëpia dhe e vendosi në një banesë të veçantë. Mbajti të gjithë fëmijët me vete, përveç djalit më të madh, Charley, që Catherine u lejua ta mbante si shoqërues. Nëntë fëmijët e tjerë iu ndaluan të jetonin me nënën e tyre.
Pastaj erdhi tradhtia e motrës së saj, Georgina Hogarth.
Georgina ishte motra më e vogël e Catherine-s që kishte jetuar me ta për vite, duke ndihmuar në menaxhimin e shtëpisë. Kur ndarja ndodhi, Georgina u rreshtua me Dickens-in. Ajo qëndroi në shtëpinë e tij, ndihmoi në rritjen e fëmijëve të Catherine-s dhe u bë zonja e shtëpisë, duke kryer të gjitha detyrat e gruas, përveç shtratit.
Catherine humbi fëmijët dhe motrën në një goditje të vetme shkatërruese.
Por Dickens nuk u ndal. Ai kishte nevojë që bota të besonte se Catherine ishte fajtore, jo ai.
Ai shkroi atë që u bë i njohur si “Letra e Dhunuar” (“The Violated Letter”), një deklaratë personale që ia shpërndau me qëllim gazetave dhe miqve. Në të, Dickens pretendonte se Catherine nuk kishte qenë kurrë një nënë e mirë, se kishte qenë gjithmonë mendërisht e paqëndrueshme dhe se ndarja ishte tërësisht faji i saj. Ai e paraqiste veten si burrin e vuajtur që më në fund ishte detyruar të vepronte.
Letra u botua në gazetat në Angli dhe Amerikë. Fama e Dickens-it bëri që miliona ta lexonin versionin e tij, dhe ta besonin. Reputacioni i Catherine-s u shkatërrua brenda natës.
Disa nga miqtë e Dickens-it u tmerruan. Ata e njihnin Catherine-n dhe e shihnin sjelljen e tij si të pafalshme. Por ta kundërshtoje publikisht Charles Dickens-in, shkrimtarin më të famshëm të Anglisë, ishte vetëvrasje shoqërore. Shumica heshtën.
Catherine vetë nuk foli kurrë. Asnjëherë. Ajo mund të kishte mbrojtur veten, të tregonte të vërtetën, të zbulonte marrëdhënien me Ellen Ternan, të cilën Dickens përpiqej ta mbante të fshehtë. Por ajo ruajti heshtje të dinjitetshme, ndoshta duke kuptuar se çdo fjalë e saj do të përdorej kundër saj.
Ajo e kaloi pjesën tjetër të jetës në heshtje, në një shtëpi të vogël në Londër. Fëmijët lejoheshin ta vizitonin rrallë, dhe Dickens kontrollonte edhe këtë. Disa fëmijë u rreshtuan me të atin; të tjerë ruajtën fshehurazi marrëdhënien me nënën e tyre.
Catherine punonte mbi një album, një përmbledhje me recensionet, artikujt dhe njoftimet për sukseset e Charles-it. Ajo ende e donte njeriun që kishte qenë dikur, edhe pas gjithçkaje që ai i kishte bërë.
Kur Charles Dickens vdiq në vitin 1870, Catherine nuk u ftua në funeral. Në ceremoninë e babait të fëmijëve të saj, ajo nuk kishte vend.
Jetoi edhe nëntë vjet të tjera, duke vdekur në vitin 1879, në moshën 64-vjeçare. Ndër sendet e saj u gjet një kuti me letrat e dashurisë së hershme të Charles-it, dëshmia se dikur, para famës, egos dhe aktores 18-vjeçare, ai e kishte dashur vërtet.
Për më shumë se një shekull, biografitë letrare përsëritën versionin e Dickens-it. Catherine u përshkrua si e mërzitshme, e papërshtatshme, ndoshta e paqëndrueshme, pikërisht ashtu siç ai kishte dashur. Reputacioni i tij si humanist i madh mbeti i paprekur.
Por studiuesit modernë po rishqyrtojnë provat, dhe tabloja që del është krejt tjetër.
“Paqëndrueshmëria mendore” e Catherine-s ishte, me shumë gjasa, depresion pas lindjes dhe rraskapitje nga dhjetë shtatzëni në pesëmbëdhjetë vjet. “Nënësia e keqe” bazohej vetëm në fjalët e Charles-it, letrat e fëmijëve dëshmojnë se ajo ishte e dashur dhe e përkushtuar sa herë i lejohej të ishte. “Mërzitshmëria” ishte thjesht lodhja e një gruaje që përpiqej të përmbushte standarde të pamundura viktoriane, ndërsa burri i saj e kritikonte papushim.
Ndërkohë, marrëdhënia e Dickens-it me Ellen Ternan, që ai u mundua me çdo kusht ta fshihte, tani është e dokumentuar. Ai i siguroi asaj një shtëpi, e vizitonte rregullisht dhe me shumë gjasa pati një fëmijë me të (që vdiq foshnjë). “Kryqëzatari moral” që shkruante për drejtësinë shoqërore po kryente një tradhti me një adoleshente ndërsa shkatërronte publikisht gruan e tij.
Ironia më e madhe? Dickens shkroi romane që denonconin burrat mizorë, gratë e braktisura dhe hipokrizinë shoqërore. Bleak House, Hard Times, Great Expectations, të gjitha përshkruajnë gra të bllokuara nga pritshmëritë e shoqërisë dhe egoizmi i burrave.
Ai e kuptonte drejtësinë në mënyrë të përsosur.
Thjesht nuk mendonte se vlente për të.
Sot, studiuesit e letërsisë po tregojnë më në fund historinë e Catherine-s. Po e vlerësojnë mizorinë e Dickens-it me sy modernë. Po pranojnë se mënyra si ai e trajtoi Catherine-n zbulon një të vërtetë thelbësore për hendekun mes moralit të tij publik dhe sjelljes private.
Ai shkroi romane për padrejtësinë, ndërsa e kryente atë brenda shtëpisë së vet.
Gjenive u shkojnë marrëzi dhe vese, siç u janë përligjur mosmirënjohjet dhe hipokrizitë, ose e drejta e tyre ka arritur të mbysë çdo të vërtetë nga magjepsja që ata krijuan, e tillë sa të mospranohershin për fajet dhe gabimet e tyre njerëzore, si rasti i Dickens.
Bota, ajo që shkrimtarin e njohu vetëm nga librat, besoi trillimet e Dickens, siç e pati të pamundur ta vlerësojë heshtjen fisnike të Catherine. Por ishin miqtë e tij, ata që mbajtën anën e ish-bashkëshortes së shkrimtarit, duke i dhënë fund çdo raporti që patën.
