Albert Vataj
Më 2 nëntor 1975, Italia dhe e gjithë bota kulturore u zgjuan nën tronditjen e një lajmi që dukej i pamundur: Pier Paolo Pasolini, poeti i egër, regjisori profetik, shkrimtari i dritës dhe plagës, ishte gjetur i masakruar në Ostia. Dhuna e vdekjes së tij tronditi jo vetëm opinionin publik, por të gjithë ata që, në një mënyrë ose në një tjetër, ishin përballur me zërin e tij të pamëshirshëm, me mendimin e tij që digjte si fener në errësirë. Ishte një humbje që e lëkundi Italinë në vetë ndërgjegjen e saj morale.
Pak ditë më vonë, në atë boshllëk të papërballueshëm që la pas vdekja e tij, boshllëk që nuk mund të mbushej as nga betejat politike, as nga debatet intelektuale, Oriana Fallaci, një prej zërave më të fuqishëm të gazetarisë italiane, i shkroi një letër. Jo një nekrologji, jo një homazh konvencional, por një rrëfim të copëtuar, personal, të dhimbshëm, në të cilin ajo i drejtohej Pasolinit jo si figurë publike, por si njeri: i prekshëm, i trazuar, i përjetshëm në kontradiktat e veta.
Letra e Orianës, e shkruar pak ditë pas vrasjes së tij, mbetet një nga tekstet më të sinqerta, më të zhveshura dhe më të vërteta mbi Pasolinin. Ajo është udhëtimi final drejt një intimiteti që jeta nuk ua dha kurrë plotësisht: një bisedë e fundit me një të vdekur që ende dukej se fliste, një klithmë e vonuar, një kërkim faljeje që përpiqet të mbërrijë atje ku dhuna e asaj nate ia preu fjalën përgjithmonë.
Letra që Oriana Fallaci shkroi më 14 nëntor 1975
për Pier Paolo Pasolinin
Diku, Pier Paolo, e përzier mes fletëve, gazetave dhe shënimeve, duhet të kem ende letrën që më shkrove një muaj më parë. Ajo letër e pamëshirshme, e egër, me të cilën më godisje me të njëjtën dhunë me të cilën të vranë ty. E mbajta me vete për dy a tre javë, i bëra të bënte xhiron e gjysmës së botës deri në Nju Jork, pastaj e lashë diku, nuk e di se ku, dhe pyes veten nëse do ta gjej ndonjëherë. Uroj të mos e gjej. Ta shoh sërish do të më dhembte po aq sa më dhembi kur e lexova për herë të parë, kur mbeta e ngrirë duke i ngulur sytë fjalëve dhe duke shpresuar se do të mund t’i harroja. Por nuk i harruam. Mund t’i rindërtoj pothuajse me kujtesë. Më shumë a më pak, ato ishin kështu:
“E mora librin tënd të fundit. Të urrej që e ke shkruar. Nuk kam shkuar përtej faqes së dytë. Nuk dua ta lexoj, kurrë. Nuk dua të di çfarë ka brenda barkut të një gruaje. Më neverit materniteti. Më fal, por atë neveritje e mbaj me vete që fëmijë, që kur isha tre vjeç, më duket, apo ndoshta gjashtë, dhe dëgjova nënën time të pëshpëriste se…”.
Nuk tu përgjigja. Çfarë t’i përgjigjesh një njeriu që qan dëshpërimin e tij për t’u ndier burrë, dhimbjen e tij për të qenë lindur nga barku i një gruaje? Nuk ishte një letër drejtuar mua, në fakt, por vetes tënde, vdekjes që e kishe ndjekur gjithnjë që t’i vije fund zemërimit të të qenit sjellë në jetë nga një bark i fryrë, dy këmbë të hapura, një kërthizë që zgjatet mes gjakut. E si të të ngushëlloja, si të të qetësoja, përballë kësaj pashmangshmërie?
Fjalët që mund të të ngushëllonin ishin në librin që ti e refuzoje me zemërim; mënyra e vetme për të të qetësuar do të kishte qenë të të merrja në krahë: të të doja siç di të dojë një grua. Por ti nuk i ke lejuar kurrë gratë të të marrin në krahë, të të duan. Ai bark yni nga i cili dole, të ka mbushur gjithmonë me tmerr. Përjashto nënën tënde, të cilën e adhuroje si një Zonjë të mbarsur nga Shpirti i Shenjtë, duke harruar se edhe ti ke qenë i lidhur me një kërthizë që zgjatet mes gjakut.
Ne gratë të shkaktonim një neveri fizike. Po të na pranoje, ishte nga mëshira. Po të na falje, ishte nga vullneti. Në çdo rast nuk e harroje kurrë mitin që na jep fajin për kafshimin e mollës, për zbulimin e mëkatit. I urreje shumë mëkatin, seksin, që për ty ishte mëkat. I doje shumë pastërtinë, dëlirësinë që për ty ishte shpëtim. Dhe sa më pak pastërti gjeje, aq më shumë hakmerreshe duke kërkuar papastërtinë, dhimbjen, vulgaritetin: si një ndëshkim. Si ata murgjit që fshikullojnë veten, ti e kërkoje pikërisht me seksin që për ty ishte mëkat. Seksin e urryer të djemve me fytyra pa intelekt (ti që kishe kultin e inteligjencës), me trup pa hir (ti që kishe kultin e hijeshisë), me mendje pa bukuri (ti që kishe kultin e bukurisë).
Te ata hidhesh, përuleshe, humbisje: aq më volupsht as më të poshtër ishin ata. Për ta këndoje me poezitë e tua të bukura, librat e tu të bukur, filmat e tu të bukur. Prej tyre ëndërroje të vriteshe, herët a vonë, për të plotësuar vetëvrasjen tënde. Jam e keqe që ta them këtë? Jam mizore dhe unë? Ndoshta, por ti më mësove se duhet të jesh i sinqertë me çdo kusht, edhe kur dukesh i lig; i ndershëm me çdo kusht, edhe kur dukesh mizor; dhe gjithmonë i guximshëm kur thua atë në të cilin beson: edhe kur është e pakëndshme, skandaloze, e rrezikshme.
Ti, kur shkruaje, fyeje, plagosje deri në thyerje zemre. E unë nuk të fyej kur të them se nuk ishte ai shtatëmbëdhjetëvjeçari që të vrau: ishe ti që u vetëvraste duke u shërbyer me të. Nuk të plagos kur të them se gjithmonë e kam ditur që e thërrisje vdekjen siç të tjerët thërrasin Zotin, se e dëshiroje vrasjen tënde siç të tjerët dëshirojnë Parajsën. Ishe kaq fetar, ti që paraqiteshe si ateist. Kishe aq shumë nevojë për absolutin, ti që na çmendje me fjalën “njerëzim”. Vetëm duke mbyllur gjithçka me një kokë të çarë dhe trup të masakruar mund të shuaje ankthin tënd dhe të shuaje etjen për liri.
Dhe nuk është e vërtetë se e përbuzje dhunën. Me mendje e dënoje, me shpirt e thërrisje: si mjetin e vetëm për të qetësuar dhe ndëshkuar demonin që digjej brenda teje. Nuk është e vërtetë se mallkoje dhimbjen. Ajo të duhej, si bisturi, për të nxjerrë engjëllin që ishte brenda teje.
Unë e kuptova këtë qysh në takimin tonë të parë, në Nju Jork: dhjetë vjet më parë. Dhe kjo më tronditi më shumë se gjeniu yt marramendës, kultura jote shqetësuese, fantazia jote e çmendur. Çdo natë arratiseshe në lagje ku as policët s’hynin të armatosur. Nuk lodheshe kurrë së sfiduari turpërinë, poshtërsinë, duke u bashkuar me mbeturinat mashkullore të droguarve, perversëve, alkoolistëve. Në Bowery, në Harlem, në port, kudo që kishte të keqe dhe rrezik, ti ishe.
Arthur Rimbaud, përballë teje, dukej një murgeshë.
Mos u përpiq ta mohosh, Pier Paolo: secilën herë ktheheshe duke dridhur, i zymtë, i verbuar si prej një dritëze të keqe që të shponte sytë. Dhe ato sy të tu, gjithmonë kaq të kthjellët, kaq të sinqertë, të kishin vdekur. I mbaje të ngulur diku në një zbrazëti që vetëm ti e shihje; të mbushur me një dëshpërim të mirëfilltë që nganjëherë merrte flakë, bëhej furi, shpërthente si një trazirë përbrenda, dhe ti përpëliteshe, klithje, qaje, e thuaje fjalë që do të detyronin çdo njeri tjetër të urrente autorin e tyre. Por unë jo. Ndoshta sepse i kisha lexuar librat e tu përpara se të njihja ty. Ndoshta sepse zërin tënd e kisha dëgjuar shumë kohë para se të të shikoja fytyrën. Ndoshta sepse ti, në çmendurinë tënde, ishe po aq i shenjtë sa i mallkuar; i ëmbël sa i tmerrshëm; fëmijëror sa i pamëshirshëm.
Zëri yt, i një poeti të malluar, i një shkrimtari të verbuar nga e vërteta, më kishte ndjekur përmes faqeve të të gjitha librave të tu, dhe pastaj papritur më dilte përpara, mish e kockë, me buzë të dridhura, me duar që kërkonin ndihmë, me atë mënyrën tënde të çuditshme për të kërkuar dashuri, akoma pa e pranuar dot se e doje. E prandaj nuk të gjykoja kurrë. Në fund të fundit, ti nuk kishe lindur për të qenë i qetë. Kishe lindur për të qenë i tejdukshëm si plagë, i papërballueshëm si profeci.
Ndoshta kjo është arsyeja pse njerëzit nuk të falën kurrë. Ndoshta kjo është arsyeja pse të vranë; pse e përdorën vdekjen tënde si një pllakë turpi, një gozhdë për të gozhduar gjithë ata që nuk duan të dëgjojnë zërin e së vërtetës. Ty që të trembte bota e pastërtisë dhe e parajsës borgjeze, si një muze dylli, të shtrinë në baltë; ty që kishe frikë nga një vdekje pa dhimbje, të mbytën me dhunë; ty që kërkoje një fund të dëlirë, të falën një masakër.
Po të më dëgjoje tani, do të më thoje: “Nuk është e vërtetë. Është retorikë.” Dhe ndoshta do të kishe të drejtë. Por gjithçka rreth teje tani është retorikë, Pier Paolo. Politikanët që dikur të urrenin, sot të quajnë profet. Intelektualët që të përqeshnin, sot të përmendin me devocion. Gazetarët që të tallnin, sot bëjnë homazhe. Po, të gjithë flasin për ty, dhe të gjithë të tradhtojnë sërish.
Vetëm një gjë s’ta tradhton dot askush: e vërteta jote. Ajo që të shkatërroi. Ajo që të ngriti. Ajo për të cilën ti pagove me gjakun tënd. Ajo e vërtetë e tmerrshme që thoshte se Italia po vdiste, po kthehej në një vend pa shpirt, pa memorie, pa drejtësi. E qeshnin atëherë. Sot as nuk guxojnë ta përmendin.
Dhe e vërteta tjetër, më e heshtura, më e fshehta: që ti kishe frikë nga bota, nga jeta, nga vetja. Dhe herën e fundit që të pashë, e mbaj mend mirë, nuk kishe nevojë për një kritik, apo një lexues, apo një kundërshtar. Kishe nevojë për një njeri që të të thoshte: “Nuk je vetëm.” Nuk ta thashë. Dhe kjo është faji im. Më i madhi.
Dje në mbrëmje, kur pashë fotografinë e trupit tënd të masakruar në gazetë, bërtita. Jo sepse nuk e dija se do të ndodhte, ti ma kishe thënë prej kohësh. Bërtita sepse isha vonë. Bërtita sepse nuk të gjeta më dot. Bërtita sepse të humba siç humben profetët kur i shkatërron populli i tyre. Dhe pastaj qava. Ashtu siç qava ato net ne Nju Jork kur më lejoje të shihja errësirën tënde.
Për të gjithë të tjerët, ti tani je një fotografi, një simbol, një legjendë. Për mua je një britmë. Një plagë që nuk mbyllet. Një zë që më pëshpërit edhe tani, kur të shkruaj këtë letër të kotë. Po, të kotë, sepse ti nuk e doje të bukurën e kotë, ti doje dritën që djeg, fjalën që të zhvesh lakuriq para vetes.
Ti ishe i tillë: një njeri që kërkonte të ishte engjëll, një njeri që i përkiste ferrit. Një shkrimtar që urrente shkrimin. Një poet që urrente poezinë. Një i gjallë që kërkonte vdekjen. Një i vdekur që kërkonte lirinë.
Dhe tani që ke vdekur, e ke. Lirinë. Atë liri që nuk ta dha dot as jeta, as njerëzit, as Italia, as ne. As unë.
Prehu, Pier Paolo.
Dhe, nëse mundesh, falmë.
14 nëntor 1975
Në fund të kësaj letre, që lind mbi hirin e një tronditjeje kolektive pas vrasjes së Pier Paolo Pasolinit, dëgjohet qartë zëri i një gruaje që nuk pranon t’i nënshtrohet heshtjes. Oriana Fallaci nuk shkruan për t’u ngushëlluar, as për të ngritur një altar të dhimbjes. Ajo shkruan për ta bërë dhimbjen të flasë, për t’i dhënë kuptim një bote që po i shkërmoqet përpara syve. E në këtë marrëdhënie të tensionuar me të vërtetën, të ashpër, të çveshur, të pakursyer, ajo gjen mënyrën e vetme të mbijetesës morale: të mos dorëzojë dot asnjë varg, asnjë mendim, asnjë frikë në duart e komoditetit.
Letra e saj mbetet si një akt rebelimi kundër cinizmit, një dëshmi se njeriu mund të qëndrojë i drejtë përballë padrejtësisë vetëm nëse guxon të mos ketë frikë nga fjala. E rilexuar sot, ajo tingëllon si një kumt që vjen nga një kohë dhimbjesh për të na kujtuar se liria e shpirtit nuk është kurrë e dhënë; ajo është një betejë e përditshme, një përballje me errësirën që rri buzë nesh.
Pikërisht ky është triumfi i kësaj letre: aftësia e saj për të mos u plakur. Ajo mbetet e gjallë, therëse dhe e pastër, një kujtesë se e vërteta, sado e ashpër, duhet shkruar gjithmonë me dorë që nuk dridhet. Dhe tek kjo dorë, tek ky zë që nuk pranoi të heshtë, gjejmë ende sot forcën për t’u përballur me të pandryshueshmen: se bota mund të na thyejë, por nuk mund të na mposhtë pa vullnetin tonë.
Përgatiti: Albert Vataj
