Nga Albert Vataj
Historia e saj është dëshmia e një force që nuk lind nga fuqia fizike, por nga vendosmëria për të mos u dorëzuar. Në një botë të sunduar nga burrat dhe nga frika, ajo, një grua që çalonte, me një këmbë të drunjtë, i bëri nazistët të duken qesharakë. E veshur me rroba të zakonshme, me një shportë në dorë dhe një shami në kokë, ajo udhëhiqte një nga rrjetet më të guximshme të rezistencës në Francën e pushtuar.
Gestapo nuk e dinte kush ishte, por e ndiente praninë e saj në çdo sabotim, në çdo urë të hedhur në erë, në çdo mesazh të koduar që kalonte kufijtë. Ata e quajtën “Zonja Çale”.
Emri i saj ishte Virginia Hall, një grua që, me një këmbë druri të quajtur “Cuthbert”, me një mendje të hekurt dhe një zemër të pathyeshme, i tregoi botës se guximi mund të ecë edhe kur trupi çalon.
Gestapo e quante “gruaja më e rrezikshme e Europës”. Ajo ecte çalë, me një këmbë të drunjtë që e kishte pagëzuar “Cuthbert”.
Francë e pushtuar, viti 1942. Ushtarët nazistë kontrollonin çdo rrugë, çdo fshat, çdo hije. Gestapo kishte spiunë kudo. Një fjalë e gabuar mund të nënkuptonte torturë ose vdekje.
Dhe diku në atë makth, një grua me një shportë në dorë e me shami në kokë i bënte nazistët të dukeshin budallenj.
Ajo çalonte nëpër tregje, bisedonte me fshatarët, shërbente qumësht e fshinte dyshemetë. Ndërsa oficerët gjermanë e shihnin si një fshatare të parëndësishme, ajo udhëhiqte operacione sabotimi që shkatërronin linjat e tyre të furnizimit.
Gestapo e dinte se dikush qëndronte pas sulmeve, por nuk mund ta zbulonte kush.
E quanin “Zonja Çale”.
Emri i saj i vërtetë ishte Virginia Hall.
E lindur në Baltimore më 1906, e zgjuar, aventuriere dhe poliglote — fliste rrjedhshëm frëngjisht, gjermanisht, italisht dhe rusisht. Dëshironte të bëhej diplomate, të shërbente vendin e saj në skenën botërore.
Por në vitin 1933, një aksident gjuetie në Turqi i ndryshoi jetën përgjithmonë. U qëllua aksidentalisht në këmbën e majtë. Gangrena e pushtoi. Mjekët iu detyruan t’ia prisnin këmbën nën gju.
Protezën prej druri e quajti “Cuthbert”.
Departamenti Amerikan i Shtetit kishte një rregull të hekurt: asnjë person me gjymtim nuk mund të shërbente në Shërbimin e Jashtëm. Pavarësisht përgatitjes, gjuhëve dhe vendosmërisë, karriera e saj dukej e mbaruar.
Ose të paktën kështu mendonin ata.
Kur shpërtheu Lufta e Dytë Botërore dhe Franca ra nën pushtimin nazist më 1940, Virginia refuzoi të rrinte duarkryq. Nëse vendi i saj nuk e vlerësonte, do ta bënte Britania.
Në 1941, u rekrutua nga SOE, ushtria sekrete e spiunëve dhe sabotatorëve të Churchill-it që vepronte pas vijave të armikut. U bë një nga agjentet e para femra të dërguara në Francën e pushtuar.
Mbulesa e saj: gazetare amerikane e New York Post.
Misioni i saj i vërtetë: të organizonte rrjete rezistence, të koordinonte hedhjen e armëve, të lironte agjentët e kapur, të mblidhte informacione për lëvizjet e trupave gjermane dhe të digjte makinën e luftës naziste nga brenda.
Dhe ajo ishte e jashtëzakonshme në këtë.
Fshihte mesazhe të koduara në artikuj gazetash, përdorte vazo me lule si sinjale, dërgonte informacione të fshehta nën gota koktejesh në kafene, organizonte furnizime me parashuta për luftëtarët e Rezistencës.
Ndryshonte vazhdimisht vendndodhje, duke mos qëndruar kurrë gjatë në të njëjtin vend. Kishte shtëpi të sigurta në gjithë Lyonin, njihte çdo rrugicë e dalje të fshehtë.
Gestapo po çmendej për ta kapur.
Në 1942, Klaus Barbie — i njohur si “Kasapi i Lyonit” — e shpalli spiunen aleate më të rrezikshme të Francës. U vendosën postera kërkimi që tregonin një grua çale. Rrjeti po ngushtohej.
Virginia duhej të arratisej. Në fund të vitit 1942, ndërsa Gestapo e ndiqte në jug të Francës, ajo ndërmori një udhëtim të pamundur: kaloi malet Pirenej në këmbë drejt Spanjës neutrale.
Në nëntor. Në dimër. Përmes borës.
Me një këmbë të shëndoshë dhe një tjetër prej druri.
Udhëtimi ishte i tmerrshëm. “Cuthbert”-i i gdhendej në mish, dhimbja ishte e padurueshme, të ftohtit therës, terreni i rrezikshëm. Në një moment, i dërgoi mesazh radios në Londër:
“Cuthbert po më shkakton probleme.”
Shtabi i përgjigjet pa kuptim: “Nëse Cuthbert ju krijon probleme, hiqeni qafe.”
Ajo ia doli. Me vështirësi, por gjallë.
Shumëkush do të kishte ndaluar aty. Jo ajo.
Britanikët menduan se mbulesa e saj ishte kompromentuar, por Virginia u bashkua me OSS, organizata amerikane që do të bëhej më vonë CIA — dhe u kthye sërish në Francë.
Këtë herë ndryshoi tërësisht pamje: u thinj, i limoi dhëmbët, ndryshoi mënyrën e ecjes, e maskoi çalimin me hapin e rëndë të një fshatareje të moshuar. U shndërrua në një shitëse qumështi plakë.
Në 1944, u hodh me parashutë në Francë — 38 vjeçare, me një këmbë druri — dhe organizoi njësi guerile në mbarë vendin.
Nën drejtimin e saj, rezistenca franceze hodhi ura në erë, rrëzoi trena, preu linja telefonike, sulmoi konvoje gjermane dhe e ktheu Francën e pushtuar në një ferr për nazistët.
Rrjetet e saj vranë mbi 150 ushtarë gjermanë dhe kapën 500 të tjerë. Sabotuan linja hekurudhore që mund të kishin furnizuar mbrojtjen gjermane kundër zbarkimit të Ditës D.
Përmes radios, ajo komunikonte koordinatat për bombardimet aleate dhe udhëzonte luftëtarët se ku të godisnin. Ishte një operacion i tërë inteligjence dhe sabotimi i udhëhequr nga një grua e vetme.
Kur Franca u çlirua në 1944, Virginia Hall kishte kaluar më shumë kohë pas vijave të armikut se pothuajse çdo agjent tjetër aleat.
Në 1945, u bë gruaja e vetme civile që mori Kryqin për Shërbim të Dalluar, nderin e dytë më të lartë ushtarak amerikan, për heroizmin e saj në luftë.
Gjenerali Donovan deshi t’ia dorëzonte medaljen publikisht.
Ajo refuzoi.
“Shumë bujë,” tha — dhe zgjodhi të mbetej në hije.
Pas luftës, punoi për CIA-n edhe 15 vite të tjera. Nuk shkroi kujtime, nuk dha intervista, nuk kërkoi lavdi.
U tërhoq qetësisht në një fermë në Maryland. Kur vdiq më 1982, bota dinte pak ose aspak për të.
Për dekada, historia e saj mbeti e klasifikuar, e harruar, e varrosur në arkiva.
Por historia ka një mënyrë të çuditshme për të nxjerrë në dritë ata që e meritojnë.
Sot, Virginia Hall njihet si një nga spiundet më të mëdha të historisë — një grua që ktheu refuzimin në forcë, gjymtimin në armë dhe frikën në kurajo.
Ajo mashtroi Gestapon, e tejkaloi në strategji Klaus Barbie-n dhe ndihmoi në çlirimin e Francës — duke ecur mbi një këmbë prej druri të quajtur Cuthbert.
Ajo nuk luftoi vetëm kundër nazistëve.
Ajo i tmerronte ata.
Dhe e bëri këtë, ndërsa e shikonin në sy — duke parë vetëm atë që ajo donte të shihnin: një grua çale, e padëmshme, që askush s’e besonte të rrezikshme.
Emri i saj është Virginia Hall.
Dhe ajo ishte gruaja më e rrezikshme e Europës.
