Nga Albert Vataj
Roberto Arlt, në “Njeriu prej tape”, na prezanton me një figurë që sfidon moralin konvencional dhe logjikën e drejtësisë shoqërore: individin që duket se nuk fundoset kurrë, pavarësisht se çfarë errësire fsheh në veprimet e tij. Ai është, sipas Arlt-it, “tipi më interesant i faunës së dinakëve”, një kombinim i zgjuarsisë, rrezikshmërisë dhe virtytit të dyshimtë që e bën të pandalshëm. Ky individ është rreziku më i madh, sepse maska e pafajësisë dhe narrativi i pastërtisë së emrit dhe nderit manipulon perceptimin e të tjerëve:
“Kur një keqbërës i tillë ju thotë se ’emri dhe nderi i tij i pastër dolën të panjollosur nga procesi gjyqësor’, i futni duart në xhepa dhe i hapni sytë mirë, sepse ndryshe do pendoheni më vonë.”
Nga një këndvështrim psikologjik, njeriu prej tape përfaqëson strategjinë e sofistikuar të vetëmbrojtjes morale, ku logjika dhe aftësia për manipulim ndërthuren me vetëdijen sociale. Ai përdor moralin si maskë, duke e shndërruar të drejtën në armë dhe etikën në teatër, një tipar që psikologët bashkëkohorë e lidhnin me sociopatinë funksionale dhe manipulimin strategjik. Carl Jung shkruante:
“Çdo njeri bart në brendësi të vet një hije që nuk e njeh. Disa e pranojnë, të tjerët e manipulojnë atë.”
Në fëmijëri, njeriu prej tape tregon një kombinim të hileqarisë dhe inteligjencës sociale:
“Qysh në shkollë, ai qe një nga ata nxënësit tinëzar, me buzëqeshje të rreme dhe sjellje të shkëlqyer, i cili, kur bëhej fjalë për të qëlluar me gur, ia zgjaste gurin shokut.”
Kjo sjellje e hershme reflekton një loje të sofistikuar të maskës dhe identitetit. Ai mëson të përdorë normat shoqërore për të përfituar, shpesh në koston e të tjerëve, një paralele e qartë me teoritë moderne mbi dinakërinë strategjike dhe manipulimin psikologjik, ku individi e kupton se perceptimi i të tjerëve shpesh mund të jetë më i rëndësishëm se veprimet reale.
Figura e njeriut prej tape ka ngjashmëri të forta me Dorian Gray të Oscar Wilde-it, i cili ruan pamjen e pastër ndërsa shpërfill normat morale, ose me Raskolnikov-in të Dostojevskit, që përdor logjikën dhe arsyetimin e tij për të justifikuar krimet. Të dy këta persona, si njeriu prej tape, na sfidojnë të reflektojmë mbi parimet morale dhe natyrën e të keqes: sa e vërtetë është moraliteti që shoqëria e mat, dhe sa e fshehtë mbetet hija e brendshme e individit?
Nga një perspektivë filozofike, figura e njeriut prej tape ilustron paradoksin e lirisë dhe përgjegjësisë. Sartre do të thoshte:
“Njeriu është i dënuar të jetë i lirë; ai është përgjegjës për çdo zgjedhje të tij, madje edhe për ato që fshihen pas një buzëqeshjeje të rreme.”
Ky individ nuk vepron sipas bindjeve etike universale, por sipas një logjike të fshehtë, ku zgjedhjet e tij pasqyrojnë interesin personal dhe jo normat morale. Ai është arkitekti i fatit të vet, duke përdorur manipulimin, maskën dhe dinakërinë si mjete për të kontrolluar perceptimin dhe veprimet e të tjerëve.
Në një perspektivë psikologjike moderne, sjelljet e njeriut prej tape mund të interpretohen përmes teorive mbi manipulimin emocional dhe inteligjencën sociale të errët (dark triad: makiavelizëm, narcizëm, psikopati). Ai është strategu që e kupton natyrën njerëzore dhe përdor dobësitë e të tjerëve për të avancuar qëllimet e tij, duke e kthyer çdo situatë në një lojë ku vetëdija dhe perceptimi janë armë.
Në përfundim, njeriu prej tape nuk është thjesht një karakter literar; ai është një pasqyrë e natyrës së errët të shpirtit njerëzor, një simbol i inteligjencës së sofistikuar dhe manipulimit të pandërgjegjshëm. Arlt, duke e paraqitur këtë figurë, na fton të reflektojmë mbi moralin, drejtësinë dhe perceptimin e etikës në shoqëri, si dhe mbi luftën e përhershme midis dritës dhe hijeve që secili prej nesh bart brenda vetes.
