Nga Albert Vataj
Kur fitoi Çmimin Nobel në moshën 43-vjeçare, filozofi që kishte shkruar për absurditetin e jetës nuk mendoi për famën apo lavdinë, mendoi për mësuesin e shkollës fillore që kishte besuar te një djalosh i varfër nga Algjeria, kur askush tjetër nuk e kishte bërë.
Më 17 tetor 1957, lajmi erdhi nga Stokholmi, Albert Camus ishte shpallur fitues i Çmimit Nobel për Letërsinë. Në moshën 43-vjeçare, ai u bë një nga laureatët më të rinj në historinë e këtij çmimi, i njohur si zëri moral i brezit të tij, autori që kishte shqyrtuar ekzistencën njerëzore në “I Huaji”, kishte medituar mbi solidaritetin gjatë epidemisë në “Murtaja”, dhe kishte përballuar absurditetin e jetës në “Miti i Sizifit”.
Bota letrare festoi. Telegramet vërshuan. Gazetarët kërkonin intervista.
Por mendimet e para të Camus-it nuk shkuan te fama, as te njohja ndërkombëtare, por te dy njerëz, te nëna e tij dhe te mësuesi i shkollës fillore që i kishte ndryshuar jetën.
Më 19 nëntor 1957, rreth një muaj pas njoftimit, Camus u ul dhe i shkroi një letër Louis Germain-it, njeriut që kishte parë potencialin te një fëmijë i varfër katër dekada më parë.
Albert Camus lindi në vitin 1913 në Mondovi, Algjeri, në rrethana që, sipas çdo gjase, do t’i kishin përcaktuar jetën. I ati, Lucien Camus, u vra në Betejën e Marnës në vitin 1914, gjatë Luftës së Parë Botërore, kur Albert ishte vetëm një vjeç. Nëna e tij, Catherine, ishte pjesërisht e shurdhët, pothuajse analfabete, dhe punonte si pastruese për të mbajtur gjallë dy djemtë e saj.
Ata jetonin në një lagje punëtore të Algjerit, Belcourt, në një apartament pa drita elektrike dhe pa ujë të rrjedhshëm. Në shtëpi nuk kishte libra. Arsimi përtej shkollës fillore ishte një luks i paarritshëm për fëmijët e varfër, shumica e linin shkollën herët për të punuar e ndihmuar familjen.
Sipas çdo gjase, edhe Albert Camus do ta kishte ndjekur të njëjtin fat, pak arsim fillor, punë krahu, një jetë e varfër dhe pa horizonte.
Por Louis Germain pa diçka tjetër.
Ai ishte mësuesi i Camus-it në école communale, shkolla publike fillore e Algjerit. Germain vuri re inteligjencën e qetë të djalit, kureshtjen, mendjen e mprehtë që fshihej pas kushteve që zakonisht varrosnin çdo mundësi. Ai nuk e mësoi vetëm, ai besoi tek ai.
Kur erdhi koha e provimit të bursës që përcaktonte pranimin në lycée (shkollën e mesme), Germain e përgatiti vetë pas mësimit, duke e ndihmuar çdo ditë dhe duke refuzuar të pranonte që varfëria duhej të ishte fati i tij. Madje shkoi të bisedonte me Catherine Camus, për ta bindur që, pavarësisht nevojës ekonomike, ta linte Albertin të vazhdonte shkollën.
Camus kaloi provimin. U pranua në lycée, më vonë në universitet, dhe u bë një nga shkrimtarët e filozofët më të rëndësishëm të shekullit XX.
Dekada më vonë, kur mori vesh për Çmimin Nobel, Camus kujtoi. Mes urimeve nga intelektualë, politikanë dhe figura letrare, ai siguroi të shkruante një letër për mësuesin që e kishte bërë gjithçka të mundur.
Letra drejtuar Louis Germain është ruajtur dhe mbetet një nga dokumentet më prekëse të historisë së letërsisë. Camus shkroi:
“I dashur zoti Germain,
Lashë që zhurma e këtyre ditëve të qetësohet pak përpara se t’ju flas nga thellësia e zemrës.
Sapo më është dhënë një nder shumë i madh, që as nuk e kam kërkuar e as e kam merituar.
Por kur dëgjova lajmin, mendimi im i parë, pas nënës sime, ishte për ju.
Pa ju, pa dorën tuaj të dashur që u shtri drejt djalit të vogël të varfër që isha, pa mësimet dhe shembullin tuaj, asgjë nga kjo nuk do të kishte ndodhur.”
Dhe mbylli me fjalë të thjeshta, por të thella:
“Ju përqafoj me gjithë zemër.”
Nuk ishte një gjest protokollar apo për publicitet. Germain ishte një mësues i dalë në pension në Algjeri, pa ndikim apo pozitë. Letra ishte personale, e përulur dhe e mbushur me mirënjohje të sinqertë.
Germain iu përgjigj me ngrohtësi e përulësi, duke i shkruar se ndihej krenar, por se suksesi i Camus-it i përkiste karakterit dhe përpjekjes së tij. Korrespondenca e tyre vazhdoi deri në vdekjen e Germain-it.
Ajo që e bën këtë histori kaq prekëse nuk është vetëm mirënjohja, por ajo që zbulon për vetë Camus-in. Ja një njeri që kishte shkruar për absurditetin e jetës, për mungesën e kuptimit të lindur të botës, për domosdoshmërinë e krijimit të një qëllimi në një univers të ftohtë. E megjithatë, në momentin e lavdisë më të madhe, reagimi i tij nuk ishte filozofik , ishte thellësisht njerëzor.
Camus nuk harroi kurrë apartamentin pa libra, nënën që s’mund t’i lexonte, varfërinë që duhej ta kishte mbytur. Dhe as mësuesin që pa përtej gjithë kësaj, që njohu diçka për t’u ushqyer.
Në një botë ku suksesi shpesh sjell amnezi për origjinën, ku njerëzit e arritur largohen nga rrënjët e tyre, Camus bëri të kundërtën. Ai e pranoi hapur prejardhjen e tij punëtore, nderoi nënën analfabete, dhe siguroi që një mësues i vjetër të dinte se nuk ishte harruar kurrë.
Letra drejtuar Louis Germain zbulon diçka thelbësore për karakterin e tij, se madhështia e vërtetë përfshin kujtimin e atyre që të ndihmuan të ngjitesh; se ndriçimi intelektual nuk kërkon harrimin e rrënjëve; dhe se ndonjëherë, gjesti më fisnik i një njeriu të suksesshëm është thjesht të thotë “faleminderit” dikujt që kurrë nuk do të bëhet i famshëm.
Albert Camus vdiq në një aksident automobilistik në janar 1960, vetëm tre vjet pas Çmimit Nobel. Ishte 46 vjeç.
Por në ato vite të fundit, ai bëri diçka që vlen më shumë se çdo arritje letrare: nderoi lidhjet njerëzore që e bënë të mundur veprën e tij.
Filozofi që shkroi për krijimin e kuptimit në një botë absurde, na tregoi saktësisht se si bëhet kjo, përmes mirënjohjes, kujtesës dhe mos-harrimit të duarve që na ngritën kur ishim ende shumë të vegjël për t’u ngritur vetë.
