Në psikanalizën lakaniake, çdo formë e plotë, çdo gestalt, sado produktive apo krijuese të duket, është në thelb burim i huajësimit. Sepse gjithçka që formohet rreth nesh, çdo identitet që ndërtojmë përmes gjuhës dhe imazheve, është një rrjet signifikantësh që na përcaktojnë, por njëkohësisht na robërojnë. Në to ne njohim veten, por në to edhe humbemi.
Për këtë arsye, qëllimi i psikanalizës, sipas Lacanit, nuk është të japë kuptim, por ta zhveshë subjektin prej kuptimit. Ta shkëpusë nga ajo ndjesi e rreme se “jemi” ajo që na emërton, që na jep shoqëria, gjuha, morali. Sepse, siç thotë Miller, në thelb “psikanaliza është një zbulim i asgjësë; operacioni analitik synon asgjënë vetë.”
Në atë asgjë, në atë boshllëk të zhveshur nga çdo përcaktim, njeriu përballet me veten për herë të parë.
Psikanalisti i famshëm francez, Zhak Lakanin, e shpjegon këtë me një brutalitet poetik që të trondit: “Ka fjalë që futin në trup përfaqësime idiote,” – thotë ai – “dhe aty e keni çelësin e çështjes: aty ndodhet imagjinarja. Dhe për më tepër, ajo na e vjell një të vërtetë, një të vërtetë më shumë.”
Kjo “e vërtetë” që na vjell imagjinarja është e rreme, sepse lind nga fjala, nga ideja e kuptimit, nga nevoja për të mbushur boshllëkun. Por, për Lacanin, shpëtimi fillon vetëm kur njeriu pranon boshllëkun si pjesë të vetes, si mungesë që nuk kërkon më të mbushet.
Zigmund Freudi, shumë më herët, e kishte parandjerë këtë kur në “Pakënaqësia në kulturë” paralajmëronte për rrezikun e super-unit që përthith pulsionet e id-it. Kur morali, ligji, ideali përvetëson dëshirat e pavetëdijshme, njeriu shndërrohet në një qenie të ndarë, të mbytur nga ndjenja e fajit. “Heqja dorë nga kënaqësia e instinkteve,” shkruan ai, “nuk mjafton, sepse dëshira vazhdon të ekzistojë dhe nuk mund të fshihet para super-unit. Ndjenja e fajit, pra, nuk do të pushojë së shfaquri, pavarësisht nga heqja dorë e bërë.”
Ky është rrethi tragjik i njeriut modern: sa më shumë që mohon dëshirën, aq më shumë e ndien fajin; sa më shumë që kërkon të jetë “i mirë”, aq më shumë e përjeton veten si të pamjaftueshëm.
Në skajin ekstrem të këtij faji që s’gjen shlyerje, qëndron akt i vetëvrasjes.
Në kundërshtim me mendimin popullor, Lacani e përmbys arsyetimin tradicional: “Njerëzit nuk vetëvriten sepse jeta nuk ka kuptim, por sepse ajo ka tepër kuptim.”
Sepse kuptimi është burimi më i rrezikshëm i huajësimit. Ai ngushton botën, e redukton në një skemë për ta përballuar, e mbyll në një formulë që vret çdo spontanitet.
Kuptimi i tepërt bëhet peshë, bëhet burg, bëhet përbindëshi që kërkon gjithnjë më shumë nga njeriu, derisa super-uni, i etur për përsosmëri morale e për sakrificë, e shtyn drejt absolutit të vdekjes. Sepse, siç thotë Lacani, “çdo pulsion është pjesërisht një pulsion vdekjeje.”
Kështu, në mënyrë paradoksale, Lacani e sheh vetëvrasjen si një akt të arritur, jo në sensin moral apo heroik, por si një përmbushje e plotë e pulsionit që kërkon shuarjen.
Një akt që tejkalon kufijtë e kuptimit, sepse është përtej gjuhës, përtej ligjit, përtej tjetrit.
Një akt ku subjekti, për herë të fundit, bëhet zot i trupit të vet, i mungesës së vet, i asgjësë së vet.
Por në thelb, ajo që Lacani kërkon nuk është vdekja, por vetëdija për boshllëkun. Ai fton subjektin të mos e mbushë mungesën me kuptime të rreme, as me idealë të huaj, por ta pranojë mungesën si themel të ekzistencës. Sepse vetëm atëherë, kur njeriu nuk e kërkon më Tjetrin për ta përcaktuar, mund të përballet me veten e vet, me barrimin e Tjetrit – S(Ⱥ) – dhe të njohë lirinë që lind në zemrën e mungesës.
Në këtë kuptim, psikanaliza bëhet një zbulesë e asgjësë, një mënyrë për ta kthyer boshllëkun në vend të lindjes së mendimit, jo të vdekjes.
Dhe ndoshta këtu qëndron revolucioni i saj më i thellë: që njeriu nuk shpëton duke gjetur kuptim, por duke mësuar të jetojë pa të.
Përgatiti: Albert Vataj
