Albert Vataj
Më 23 gusht 1989, mbi 2 milionë njerëz u bashkuan dorë për dore, duke formuar një zinxhir njerëzor prej 700 kilometrash, që lidhte Vilnius-in me Rigën e deri në Tallinn. Ky akt i jashtëzakonshëm paqësor, i njohur si “Rruga Baltike” (The Baltic Way), ishte një thirrje për liri, për pavarësi dhe për kujtesë historike, një protestë kundër shtypjes sovjetike dhe një apel botëror për drejtësi.
Ngjarja u mbajt në 50-vjetorin e Paktit Molotov–Ribbentrop, marrëveshjes së fshehtë mes Gjermanisë naziste dhe Bashkimit Sovjetik, që i kishte kushtuar popujve të Lituanisë, Letonisë dhe Estonisë humbjen e pavarësisë.
Në një epokë pa internet dhe pa telefona celularë, kjo lëvizje u organizua vetëm përmes thashethemeve, telefonatave dhe besimit të ndërsjellë. Frika se pjesëmarrja do të ishte e ulët u shua menjëherë, pothuajse një e katërta e popullsisë së secilit shtet baltik doli në rrugë. Ata qëndruan në heshtje, të lidhur dorë për dore, në një zinxhir që dukej si një arterie e gjallë shprese dhe bashkimi kombëtar.
Në të njëjtën ditë, qytete si Berlini, Moska, Stokholmi e Toronto organizuan demonstrata solidariteti. Nuk pati asnjë akt dhune, asnjë përplasje, vetëm një heshtje që fliste me zërin e lirisë. Për herë të parë, vetë Bashkimi Sovjetik u detyrua të pranonte ekzistencën e Paktit Molotov–Ribbentrop dhe ta shpallte atë të pavlefshëm.
Rruga Baltike tronditi ndërgjegjen botërore dhe u bë një nga protestat më paqësore dhe më domethënëse të shekullit XX. Vetëm dy vjet më pas, në 1991, Lituania, Letonia dhe Estonia shpallën pavarësinë e tyre, duke përmbushur ëndrrën që nisi atë mbrëmje gushti, në një varg të pafund njerëzor që lidhte dorën me shpresën dhe popullin me lirinë.
Pakti Molotov-Ribbentrop, zyrtarisht “Traktati i Mos-Agresionit” midis Gjermanisë naziste dhe Bashkimit Sovjetik, u nënshkrua nga Ministri i Jashtëm gjerman Joachim von Ribbentrop dhe Ministri i Jashtëm sovjetik Vyacheslav Molotov në Moskë. Përveç paktit zyrtar, i cili pretendonte mos-agresion midis dy shteteve, kishte protokolle sekrete që ndanin ose menaxhonin sovranitetin e shteteve në Evropën Qendrore dhe Lindore , përkatësisht: Polonisë , Lituanisë , Letonisë , Estonisë , Finlandës dhe Rumanisë .
Jozyrtarisht, traktati është referuar edhe si Pakti Hitler-Stalin dhe Pakti Nazi-Sovjetik. Traktati ishte kulmi i negociatave për një marrëveshje ekonomike midis BRSS-së dhe Gjermanisë naziste, të cilën sovjetikët e përdorën edhe për të arritur një marrëveshje politike. Pakti jo vetëm që i hapi rrugën pushtimit gjerman të Polonisë, i cili shënoi fillimin e Luftës së Dytë Botërore, por për shtetet baltike dhe vendet e rajonit, kjo datë shënoi edhe fillimin e ndikimit negativ të huaj – duke filluar së pari me Rajhun e Tretë dhe më vonë me Bashkimin Sovjetik, i cili përfundoi vetëm në vitet 1989/90.
Pakti Hitler-Stalin i vitit 1939 shënoi një pikë kthese në historinë e Evropës Qendrore dhe Lindore. Kjo marrëveshje mossulmimi midis Gjermanisë naziste dhe Bashkimit Sovjetik e ndau rajonin në sfera ndikimi, duke i hapur rrugën dominimit sovjetik. Megjithatë, rëndësia e paktit ishte jetëshkurtër. Në qershor të vitit 1941, Gjermania nisi Operacionin Barbarossa, një pushtim masiv të Bashkimit Sovjetik. Ky sulm brutal shënoi fillimin e betejës më të madhe dhe më të kushtueshme tokësore në histori, që përfshinte miliona ushtarë dhe që rezultoi në miliona viktima. Pushtimi shkatërroi paqen e brishtë të vendosur nga Pakti Hitler-Stalin dhe e zhyti rajonin në trazira të mëtejshme.
Nën ndikimin e dyfishtë të Gjermanisë naziste dhe Bashkimit Sovjetik, të udhëhequr nga Adolf Hitleri dhe Jozef Stalini, kombet e Evropës Qendrore dhe Lindore humbën shansin e tyre për t’u zhvilluar në shtete demokratike dhe për të nxitur bashkëpunimin me Perëndimin. Vetëm në fund të viteve 1980 shoqëritë filluan të kërkonin më shumë liri dhe demokraci dhe një arratisje nga ky ndikim. Në shtetet baltike filloi me Rrugën Baltike e cila filloi me ngjarje rajonale vjetore si festivalet e këngëve në Talin, Riga dhe Vilnius, duke u shndërruar më vonë në një lëvizje që solli përsëri demokracinë në vende të ndryshme.
Për të kapërcyer 50 vjet sundim autokratik, shtetet baltike nisën një lëvizje të rëndësishme rajonale. Në mëngjesin e 23 gushtit 1989, qytetarët e Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë u zgjuan nga tingulli i kambanave të kishave lokale. Kjo çoi në krijimin e një zinxhiri njerëzor, të njohur si Rruga Baltike, ku dy milionë njerëz u bashkuan për dore, duke formuar një vijë të vazhdueshme nga Talini, pranë kufirit sovjetik, deri në Vilnius, pranë Perëndimit demokratik.
Veçantia e Rrugës Baltike qëndronte në rrugën e saj simbolike midis dy regjimeve autokratike: Bashkimit Sovjetik dhe Gjermanisë Naziste. Edhe pse diktatura e Gjermanisë Naziste përfundoi pas Luftës së Dytë Botërore, ndikimi sovjetik vazhdoi, gjë që kufizoi zhvillimin demokratik dhe ekonomik të rajonit, duke i lënë këto vende të varura nga Bashkimi Sovjetik.
Lëvizja për ndryshim regjimi në rajon pati edhe shkëndija të tjera të hershme. Më 31 gusht 1980, punëtorët polakë të kantierit detar në Gdańsk, të udhëhequr nga ish-elektricisti Lech Wałęsa, fituan lëshime nga qeveria komuniste, duke çuar në krijimin e Solidarność (Solidaritetit), sindikatës së parë të pavarur të punëtorëve në një vend të bllokut sovjetik. Kjo shënoi fillimin e lidershipit të Polonisë në luftën për pavarësi nga ndikimi sovjetik në Evropën Qendrore. Momente të tjera të rëndësishme përfshinin Piknikun Pan-Evropian më 19 gusht 1989, në Sopron të Hungarisë, ku qytetarët e Gjermanisë Lindore kaluan në Gjermaninë Perëndimore demokratike, duke sinjalizuar një çarje të madhe në Perden e Hekurt.
Në këtë kontekst, Rruga Baltike u bë një iniciativë thelbësore, duke promovuar demokracinë dhe integrimin evropian në Evropën Qendrore. Pavarësia përfundimtare e Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë u bë e pashmangshme kur Bashkimi Sovjetik u shpërbë më 26 dhjetor 1991. Kjo shpërbërje shënoi fundin e qeverisë së BRSS-së dhe të përpjekjeve të Mikhail Gorbaçovit për të reformuar sistemin politik dhe ekonomik sovjetik, duke hapur në fund të fundit rrugën që shtetet baltike të arrinin sovranitet të plotë.
Rruga Baltike ishte një moment kyç në historinë e shteteve baltike, duke simbolizuar dëshirën e tyre për pavarësi nga Bashkimi Sovjetik. Kjo ngjarje historike, e organizuar nga lëvizjet pro-pavarësisë – Rahvarinne në Estoni, Tautas fronte në Letoni dhe Sąjūdis e Lituanisë – bashkoi miliona njerëz në një demonstrim paqësor solidariteti. Duke formuar një zinxhir njerëzor që shtrihej në të tre vendet, ata tërhoqën vëmendjen globale ndaj kauzës së tyre dhe shfaqën angazhimin e tyre ndaj demokracisë dhe integrimit evropian.
Rruga Baltike jo vetëm që shërbeu si një deklaratë e fuqishme e qëllimit politik, por edhe si një imperativ moral. Ajo ekspozoi padrejtësitë e sundimit sovjetik dhe e pozicionoi çështjen e pavarësisë së vendeve baltike si çështje të të drejtave themelore të njeriut. Pavarësisht përpjekjeve të autoriteteve sovjetike për ta shtypur ngjarjen, ajo rezultoi të ishte një pikë kthese.
Ndikimi i Rrugës Baltike shtrihej përtej shteteve baltike. Ajo frymëzoi lëvizje të ngjashme pro-demokraci në të gjithë Evropën Qendrore dhe Lindore, duke kontribuar në rënien e Murit të Berlinit dhe rënien përfundimtare të Bashkimit Sovjetik. Ndërsa vendet e tjera në rajon luajtën gjithashtu role vendimtare në këto ngjarje, Rruga Baltike shquhet si një shembull unik i rezistencës paqësore kundër një regjimi totalitar. Si një nga zinxhirët njerëzorë më të hershëm dhe më të gjatë të pandërprerë në histori, ajo mbetet një simbol i shpresës dhe këmbënguljes.
Më 11 mars 1990, vetëm shtatë muaj pas Rrugës Baltike, Lituania u bë republika e parë sovjetike që shpalli pavarësinë. Deri në fund të vitit 1991, pavarësia e të tre shteteve baltike – Lituanisë, Letonisë dhe Estonisë – u njoh nga shumica e vendeve perëndimore. Protesta e Rrugës Baltike mbetet një nga zinxhirët njerëzorë më të gjatë të pandërprerë në histori.
Rruga e Estonisë drejt pavarësisë fitoi vrull më 16 nëntor 1988, kur Sovjeti Suprem i Estonisë nxori Deklaratën e Sovranitetit Estonez. Lëvizja më e gjerë për pavarësi, e njohur si Revolucioni i Këngës, zgjati katër vjet, me protesta dhe akte sfide kundër dekadave të dominimit nga regjimet diktatoriale si të Hitlerit ashtu edhe të Stalinit. Vetë Rruga Baltike u organizua nga tre grupe kryesore: Shoqëria e Trashëgimisë, Fronti Popullor dhe Partia Kombëtare e Pavarësisë.
Pavarësisht rëndësisë rajonale të Rrugës Baltike, ajo festohet kryesisht në nivel lokal, me njohje të kufizuar ndërkombëtare. Kjo për shkak të dy arsyeve kryesore. Së pari, fokusi në ndryshimin e regjimit demokratik në Evropën Qendrore dhe Lindore shpesh është lënë në hije nga ngjarje të tjera të rëndësishme, të tilla si lidershipi i Polonisë në shkëputjen nga ndikimi sovjetik dhe sfidat e vazhdueshme me të cilat përballet Ukraina si viktimë e agresionit rus, në shkelje të së drejtës ndërkombëtare, duke rezultuar në miliona viktima. Së dyti, rënia e Murit të Berlinit më 9 nëntor 1989, tërhoqi vëmendje të konsiderueshme globale, duke errësuar ndikimin e Rrugës Baltike. Ribashkimi gjerman u bë narrativa dominuese, por Rruga Baltike mbeti një moment kritik në rrugën drejt demokracisë dhe integrimit evropian për Estoninë, Letoninë dhe Lituaninë. Të tre vendet përfundimisht iu bashkuan NATO-s dhe më vonë Bashkimit Evropian, duke simbolizuar kalimin e tyre të suksesshëm në qeverisje demokratike dhe zhvillim rajonal. Pavarësisht përballjes me kërcënime hibride ruse, shtetet baltike deri më tani kanë shmangur agresionin e drejtpërdrejtë ushtarak nga Rusia.
Një simbol bashkëkohor i këtij udhëtimi 35-vjeçar është ish-kryeministrja estoneze Kaja Kallas. Kallas, e cila studioi në Narva, një qytet në kufi me Rusinë, ka qenë një avokate e fortë për integrimin evropian. Qëndrimi i saj i vendosur kundër Rusisë e ka bërë atë një objektiv të dezinformimit rus, veçanërisht tani që ajo është gati të bëhet shefja e ardhshme e politikës së jashtme të BE-së. Karriera e Kallas ilustron angazhimin e Estonisë ndaj trajektores së saj perëndimore pavarësisht sfidave të vazhdueshme të paraqitura nga afërsia e saj me Rusinë.
Rruga Baltike mbetet një simbol i fuqishëm i paqes, bashkëpunimit dhe integrimit evropian. Që nga fillimi i saj në vitin 1989, ajo ka vazhduar të frymëzojë njerëz në të gjithë kontinentin. Misioni i saj për të nxitur unitetin dhe mirëkuptimin është po aq i rëndësishëm sot sa ishte atëherë.
Ndërsa Rruga Baltike fillimisht u përqendrua në çështjet rajonale, ndikimi i saj është shtrirë përtej shteteve baltike. Ajo shërben si një model për protesta paqësore dhe bashkëpunim ndërkombëtar. Në vitet e fundit, vendet baltike kanë luajtur një rol vendimtar në mirëpritjen e refugjatëve nga lufta në Ukrainë, duke demonstruar angazhimin e tyre ndaj vlerave humanitare. Megjithatë, sfidat me të cilat përballen këto vende dhe të tjera në Evropë nxjerrin në pah rëndësinë e përpjekjeve të vazhdueshme për të promovuar paqen dhe integrimin.
Qasja nga poshtë lart e Rrugës Baltike mund të ofrojë mësime të vlefshme për adresimin e çështjeve aktuale globale. Në këtë drejtim, Rruga Baltike është një tregues i ndikimit të Bashkimit Evropian në lidhje me ndikimin e tij ndërkombëtar dhe zhvillimin institucional të Unionit gjithashtu. Emërimi i ish-kryeministres estoneze Kaja Kallas, dikush me kujtime personale të Rrugës Baltike, si Përfaqësuese e Lartë për Punët e Jashtme dhe Politikën e Sigurisë, tregon se si shtysa për të ndërtuar paqe dhe bashkëpunim në situatën aktuale mund të gjurmohet pjesërisht në këtë akt trimërie dhe mobilizimi. Duke punuar së bashku, ne mund të kapërcejmë përçarjet dhe të ndërtojmë një të ardhme më të drejtë dhe paqësore.
