Virgjili, poeti që i mëkoi Romës shpirtin e përjetësisë, urëbashkuesi mes tokësores dhe hyjnores në artin e fjalës

Nga Albert Vataj

Në galerinë e ndritshme të poetëve antikë, emri i Publius Vergilius Maro, Virgjili, shkëlqen si një yll që nuk shuhet në gjithësinë e errët të kozmosit njerëzor. I lindur në Mantovë në vitin 70 p.e.s., ai nuk ishte thjesht një mjeshtër i fjalës, por një arkitekt i shpirtit romak, një poet që e ktheu letërsinë në tempull të përjetësisë. Me “Eneidën”, ai nuk shkroi vetëm një epikë, por ndërtoi një mit themeltar ku dhimbja, lufta dhe humbja shndërrohen në fat, në mision dhe në vizion të një perandorie që nuk njeh vdekjen.

Por rruga drejt madhështisë epike kaloi më parë përmes këngëve të tokës dhe natyrës. Në “Bukolikët”, Virgjili këndon jetën e barinjve, thjeshtësinë e fshatit dhe paqen e natyrës, ndërsa në “Georgikat” i jep bujqësisë një dinjitet poetik që rivalizon me lavdinë homerike. Këtu, fjala e tij bëhet lavd për punën, për tokën pjellore, për ritmin e jetës që buron nga rrënjët.

Figura e Virgjilit është një urë mes tokësores dhe hyjnores. Ai mishëron ekuilibrin e brishtë mes dhimbjes dhe shpresës, mes rrënjës dhe përjetësisë. Nuk është rastësi që Dante Alighieri, në udhëtimin e tij përmes botës së përtejme në “Komedinë Hyjnore”, e zgjodhi Virgjilin si udhërrëfyesin e shpirtit, një shenjë se arsyeja, urtësia dhe bukuria e fjalës janë dritë që nuk shuhet, edhe në errësirën më të thellë.

Në vargjet e Virgjilit, Roma nuk është thjesht një qytet i shkuar, por një melodi që frymon përjetësisht në zemrën e letërsisë. Ai mbetet poeti që i dha zë të përjetshëm një qytetërimi, dhe që me fjalën e tij, vazhdon të udhëheqë shpirtra në kërkim të kuptimit.

Virgjili (70 p.e.s. – 19 p.e.s.), poeti i pavdekshëm i Mantovës, mbetet një nga zërat më të lartë të antikitetit. Ai e ktheu fjalën në strehë të përjetësisë dhe i dha Romës një epikë që e kapërceu historinë. Me “Eneidën”, ai i fali botës një mit themeltar ku lufta dhe dhimbja shndërrohen në fat e mision, duke ngritur mbi themelin e humbjes vizionin e një perandorie të përjetshme.

Por para epikës, Virgjili këndoi jetën e fshatit me “Bukolikët”, ku bariu dhe natyra shfaqen si simbole të thjeshtësisë dhe pafajësisë, dhe u kushtoi himne punës dhe tokës pjellore në “Georgikat”, duke i dhënë bujqësisë një poezi të denjë për madhështi homerike.

Figura e tij është si një urë mes njerëzores dhe hyjnores: në të takohen thjeshtësia e jetës së përditshme dhe sublimja e misionit të njeriut. Nuk është rastësi që Dante, në Komedinë Hyjnore, e zgjodhi Virgjilin si udhërrëfyesin e shpirtit nëpër ferr dhe purgator, si shenjë se drita e arsyes dhe bukuria e fjalës janë prijëse të sigurt edhe në errësirë.

Virgjili mbetet poeti i ekuilibrit të brishtë mes dhimbjes dhe shpresës, mes rrënjës dhe përjetësisë. Në vargjet e tij, Roma e lashtë flet ende, jo si pluhur i një qytetërimi të shkuar, por si melodi që frymon përjetësisht në zemrën e letërsisë.

“Oh ti i gjithë poetëve dritë e nder”; “Shpëtomë, o dijetar me nam mbi dhé”; “Të lutem, o Poet”;” Pris, a e sheh ç’më paska gjetë!”; “O ti, që na nderon e art e dije”; “Tregomë, Mësues, tregomë, o zoti im”;” O shpirt fisnik”; “O prijës i mire”; “O mendje e lartë”

Janë fjalët përulëse të Dantes, drejtuar Virgjilit, i zgjedhur si prijës në udhëtimin e tij në Ferr, Purgator e deri në Parajsën tokësore. Ai me dijet dhe urtësinë e tij e ndihmon poetin të kapërcejë çdo të papritur gjatë udhëtimit në përtejbotë.

Në një botë ku fjalët shpesh treten në harresë, Virgjili mbetet si një dritë që nuk shuhet, një zë që udhëheq përtej kohës. Ai nuk është thjesht një poet i Romës, por një poet i njeriut, i dhimbjes, i shpresës, i rrënjës dhe i përjetësisë. Në vargjet e tij, toka flet, perandoria ëndërron, dhe shpirti kërkon udhërrëfyesin e vet.

Dante e pa në të jo vetëm dijen, por edhe dritën që mund të ndriçojë errësirën më të thellë. Dhe ne, sot, e lexojmë Virgjilin jo si një figurë të largët, por si një mik të lashtë që na flet ende përmes vargjeve të tij me urtësi, me ndjeshmëri, me madhështi.

Veprat e Virgjilit kanë shërbyer si bazë për shumë adaptime moderne në mediume të ndryshme artistike. Operat, dramat dhe filmat kanë riimagjinuar rrëfimet virgjiliane, duke demonstruar tërheqjen universale të temave dhe personazheve të tij. Bukuria dhe eleganca e poezisë së tij vazhdojnë të admirohen në letërsinë e sotme, dhe veprat e tij përkthehen dhe ribotohen shpesh.

Edhe pse Virgjili vdiq në vitin 19 para Krishtit, ndikimi i tij në letërsinë latine dhe kanunin perëndimor është i pazvogëluar. Si themelues i një tradite që shtrihet në më shumë se dy mijëvjeçarë, veprat e tij mbeten lexim thelbësor si për entuziastët e letërsisë ashtu edhe për studiuesit. Poezia e Virgjilit vazhdon të jetë një dëshmi e talentit të tij, duke kontribuar në trashëgiminë e tij të qëndrueshme si një poet me ndikim, puna e të cilit vazhdon të magjepsë dhe frymëzojë lexuesit ndër breza.

Studimi i jetës së Virgjilit dhe i veprës së tij të larmishme ofron një vështrim të thellë në gjenialitetin krijues dhe kontekstin kulturor që formësoi Perandorinë e hershme Romake .

Nëse fjala është strehë, atëherë Virgjili është arkitekti i saj më i përjetshëm.