Nga Albert Vataj
Kur Stefan Cvajg i kushtoi Freud-it një vepër të posaçme, ai nuk shkroi thjesht një biografi. Ai ngriti një monument shpirtëror, të gdhendur me fjalë që mbijetojnë përtej kohës, ku përshkruhet jo vetëm njeriu, por edhe epoka që e kundërshtoi dhe u trondit prej tij. Në duart e Cvajgut, Freud nuk mbetet vetëm babai i psikoanalizës, por kthehet në figurën e një Prometeu modern, që rrëmbeu zjarrin e pavetëdijes për t’ia dhënë njerëzimit, edhe pse ky zjarr dogji më parë tabutë dhe hipokrizitë e shekullit.
Cvajg e sheh Freud-in si simbol të qëndresës së mendimit:
“Masa e çdo force është qëndresa që ajo mposht”, shkruan ai, duke i njohur mjeshtrit të psikoanalizës jo vetëm forcën e ideve, por edhe guximin për të qëndruar i patundur përballë përbuzjes, akuzave, talljes dhe linçimit moral.
Në këtë luftë, Freud nuk u ndesh vetëm me rivalë shkencorë. Ai u përplas me një epokë që i frikësohej vetvetes, që kishte ngritur mure morali të rremë për të fshehur nën to ankthin, dëshirat dhe plagët e njeriut. Freud, me bisturinë e mendjes së tij, i çau këto perde dhe zbërtheu mekanizmat e nënvetëdijes. Dhe aty ku bota shihte turp, ai pa burimin e së vërtetës.
Cvajg, mjeshtër i penës dhe i intuitës historike, e dinte se gjigandët nuk lindin në qetësinë e kohëve të sigurta, por në stuhitë e përmbysjeve. Ai e quajti Freud-in “hero të shpirtit”, sepse guxoi të hynte në labirintet më të errëta të qenies njerëzore dhe të kthehej prej andej me një hartë, me një gjuhë të re, me një dritë për brezat që do të vinin.
Në veprën e tij, Cvajg nuk u kufizua të zbërthente jetën e Freud-it. Ai e përdori këtë portret si pasqyrë për të fshikulluar një epokë të kalbur, të zhytur në shtirje e manipulim. Përmes figurës së psikoanalistit, ai denoncoi atë botë që skërmiste dhëmbët në emër të moralit, ndërkohë që mbronte me dëshpërim muret e rrënuara të një kështjelle hipokrizie.
Në këtë ndërthurje të rrëfimit dhe kritikës, të portretit dhe pamfletit, Cvajg dëshmon se arti i tij i madh nuk është vetëm të lartësojë njerëzit e shquar, por të shpalosë përmes tyre dramën dhe tragjedinë e një epoke. Siç shkruan ai në parathënien e veprës mbi Freud-in:
“Ky njeri, me qetësinë e tij stoike, me guximin e pashoq, është dëshmia më e gjallë se mendja njerëzore është më e fortë se çdo furtunë që e godet.”
Kështu, Freud dhe Cvajg nuk mbetën vetëm mësues e biograf, as thjesht mendimtar e shkrimtar. Ata u bënë dy figura që përballuan së bashku dhunën e një epoke që po shuhej, dhe që hapën shtigje për një botë të re. Njëri deshifroi kodet e shpirtit, tjetri i dha atyre kod një gjuhë që i tejkalon shekujt. Dhe sot, kur kthehemi tek ata, mësojmë jo vetëm historinë e një njeriu të madh, por edhe dramën e përhershme të njeriut që guxon të thotë të vërtetën.
