“Në një botë më të hershme dhe më të kompletuar se e jona, ato jetojnë të realizuara dhe të përmbushura, të talentuara, me zgjerime të shqisave që kemi humbur ose nuk i kemi arritur kurrë t’i njohim, duke komunikuar me zëra që nuk do t’i dëgjojmë kurrë,” vuri re Henry Beston, për kafshët, dy breza përpara se natyralistia, Sy Montgomery të deklaronte në takimet e saj me trembëdhjetë kafshë të ndryshme, duke këmbëngulur se “bota jonë, dhe botët përreth dhe brenda saj, janë të ndezura nga rrezet e shkëlqimit që ne nuk mund ti shohim dhe aq më pak t’i kuptojmë”. Edhe pse shekenca dhe teknologjia kanë shtytur tej caqet e së mundshmes së njeriut, më shumë se sa për të zotëruar të panjohurën, për të treguar se deri ku kemi mbërritur, edhe për të pohuar në një farë kuptimi se edhe sa kemi ende për të njohur botën, referuar asaj të kafshëve, e cila vijon të mbetet ende e paeksploruar sa duhet dhe akoma me shumë enigma dhe sekrete, misterere dhe befasi.
Një epokë përpara Beston dhe Montgomery – përpara se të kishim shkencën, për të kuptuar se si bufat shohin me tinguj, si delfinët dhe balenat komunikojnë në hieroglifë supersonikë, si kolibrat sfidojnë fizikën e gravitetit dhe çfarë ëndërrojnë zogjtë – John James Audubon (26 prill, 1785–27 janar 1851) vëzhgoi me habi dhe frikë mënyrat e panumërta, në të cilat zogjtë i përgjigjen botës, me cilësitë e mendjes që bashkëkohësit e tij i konsideronin veçmas njerëzore: butësi dhe zemërim, kujtesë dhe largpamësi, maturi dhe vetëdije, për baticat dhe tornadot dhe forcat e natyrës shumë përtej instinktit të thjeshtë, shumë përtej të kuptuarit njerëzor.
Teksa punoja për hamendjen e pelikanit të murrmë për Almanakun tim të Zogjve, u godita nga një pasazh jashtëzakonisht i ndjeshëm dhe shkencërisht i parashikueshëm në esenë e Audubon mbi specien, i pezulluar si gjithë shkrimet e tij në një pjesë të përshkrimit ornitologjik dhe kujtimeve lirike të takimeve personale. Duke vajtuar për rënien e popullsisë së pelikanit të murrmë gjatë jetës së tij, ai mrekullohet me inteligjencën misterioze të këtyre zogjve të çuditshëm dhe të lashtë deti:
Pelikanët Brown janë po aq të vetëdijshëm për kohën e çdo kthimi të baticës, si pilotët më vigjilentë. Ndonëse pak kohë para se të kenë bërë një gjumë të thellë, pa zile apo ndonjë paralajmërim, papritur hapin qepallat dhe të gjithë largohen nga strehët e tyre, në çastin kur ujërat, të cilat vetë kanë pushuar për pak kohë, rinisin lëvizjen e tyre. Pelikanët zotërojnë një njohuri përtej kësaj, dhe në një shkallë shumë më të madhe se ajo e njeriut në lidhje me të njëjtën temë: ata mund të gjykojnë me siguri për ndryshimet e motit. Nëse i shihni duke peshkuar të gjithë së bashku, në gjire të larguar, të jeni të sigurt se atë ditë do të shpërthejë një stuhi; por nëse ata ndjekin gjahun e tyre larg në det, moti do të jetë i mirë dhe ju gjithashtu mund të lëshoni varkat tuaj dhe të shkoni në peshkim.
Në përputhje me këmbënguljen e Beston se “ne kemi nevojë për një tjetër, një koncept më të mençur dhe ndoshta më mistik të kafshëve”, Audubon shton:
Mendoj mbi aftësitë që Natyra u ka dhuruar kafshëve, të cilat ne thjesht i konsiderojmë si të zotëruara nga instinkti. Sa pak dimë ende për veprimet e Fuqisë Hyjnore!
Audubon shpesh mendonte inteligjencën e zogjve në ditarin e tij , askund më shumë se në një hyrje të vitit 1833 për speciet të cilave ai do t’i kushtonte së shpejti numrin më të madh të faqeve – njëzet – në Zogjtë e tij voluminoze të Amerikës (dhe që dha një nga më të hamendje të drejtpërdrejta dhe të kthjellta të shpendëve). Duke shkruar në solsticën e verës, ai e godet mendjen tonë njerëzore:
Pata e egër është një zhytës i shkëlqyeshëm dhe kur me të vegjlit e saj veprojnë të qeta, përdor shumë marifete të bukura për të shpëtuar të vegjlit e saj nga gjahtarit. Ata do të zhyten dhe do t’i çojnë të vegjlit e tyre nën sipërfaqen e ujit, dhe gjithmonë në një drejtim të kundërt me atë që pritet; kështu, nëse janë duke notuar njëra pas tjetrës, ajo do të zhytet për disa minuta, duke u rishfaqur në sipërfaqen e ujit, aty ku nuk është në shënjestrën e gjahtarit. Sa herë që lexoj ose dëgjoj për një kafshë budallaqe në një gjendje të egër, nuk mund të mos dëshiroj që kafsha budalla që flet dhe mendon kështu (njeriu), të ishte sa gjysma e mençurisë se këtij shpendi që ai përçmon, në mënyrë që të falënderonte Krijuesin e tij për atë njohuri që ka dhe mund të zotërojë.
Plotësoni me poeten e kthyer në historiane mjedisore dhe filozofe të shkencës Melanie Challenger se si të jesh më shumë kafshë dhe artisti James Bridle për rimendimin e inteligjencës , më pas rishikoni historinë e rrobaqepëses që hodhi themelet për studimin e inteligjencës së oktapodit në vitin kur Audubon soditi shkëlqimin e pata në ditarin e tij.
Maria Popova / thoughtco.com
Përgatiti: Albert Vataj
