Nga Albert Vataj
libri i britanikut Wadham Peacock, “Shqipëria, shteti jetim i Europës”
Në vitin 1912, me shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë, diplomacia europiane u përball për herë të parë me një pyetje që deri atëherë kishte mbetur në hije: Kush janë shqiptarët? Kjo pyetje nuk ishte thjesht një kuriozitet gjeopolitik, por një thirrje për të njohur një popull që kishte mbijetuar në skajet e perandorive, në rrudhat e historisë, pa zë dhe pa përfaqësim. Një identitet që kërkonte të kthehej për të përftuar interesimin dhe privilegjin e vërtetësisë përballë historisë dhe botës.
Wadham Peacock studioi histori në Universitetin e Kembrixhit dhe punoi rreth viteve 1878-1880 si sekretar privat i Konsullit të Përgjithshëm Britanik në Shkodër, Sir William Kirby Greene. Ai përmendet në vitin 1880 nga udhëtari dhe shkrimtari malazez Spiridion Gopcevic (1855-1936), të cilin e shoqëroi në një ngjitje në malin Maranaj dhe gati sa nuk humbi jetën në një ortek. Dekada e punës së Peacock në Shqipëri i dha atij, sidoqoftë, një pasqyrë të mirë të vendit. Tridhjetë vjet më vonë, në prag të pavarësisë së Shqipërisë, ai botoi librin prej 256 faqesh “Shqipëria, shteti jetim i Europës”. Në esenë shoqëruese mes të tjerash ai shkruan:
Bismarku, me shpërfilljen e tij brutale të fakteve që nuk i përshtateshin, pohoi në Kongresin e Berlinit në 1878: “Nuk ka kombësi shqiptare”. Lidhja Shqiptare, edhe ndërsa ai fliste, vërtetoi se kishte gabim; dhe tani, më shumë se tridhjetë e katër vjet më vonë, kur puna që Kongresi e la domosdoshmërisht të papërfunduar duhet të bëhet një hap tjetër drejt fundit të saj logjik, kombi shqiptar përbën një nga çështjet më serioze që duhet zgjidhur nga Gjykata e Popujve të Mëdhenj. Për fat të mirë për Evropën, marrëveshja e Fuqive të Mëdha është aq dërrmuese në unanimitetin e saj saqë Serbia, i vetmi Shtet Ballkanik që guxoi të vepronte në linjat e thënies së gabuar të Princit Bismark, është detyruar të tërheqë pretendimet e saj.
Tani nuk ka më dyshime për vendimin që Shqipëria të jetë autonome; pyetjet e mëtejshme: “Cili do të jetë statusi i princit ose sundimtarit?”, “Cilat do të jenë kufijtë e saktë të të sapoardhurit në rrethin evropian?” dhe “Nëse shteti i ri do të ndiqet nga sovraniteti nominal i Sulltanit?” janë thjesht çështje detajesh që mund të zgjidhen në mënyrë miqësore nga Fuqitë e Mëdha. Fakti qendror dhe i rëndësishëm është se kombësia shqiptare është njohur nga ndërgjegjja evropiane dhe se qytetërimi është kursyer nga një Poloni e shekullit të njëzetë.
“Në fillim të vitit 1913, Shqipëria papritur u zgjua duke e parë veten të famshme…”, përkufizon ai.
Kjo “famë” nuk ishte e ndërtuar mbi lavdi ushtarake apo ndikim diplomatik, por mbi habinë e botës që zbulonte një popull të lashtë, të panjohur, të keqkuptuar. Deri atëherë, shqiptarët ishin shpesh ngatërruar me turqit, për shkak të lidhjes së gjatë me Perandorinë Osmane, dhe perceptoheshin si shtypës të të krishterëve, një imazh i deformuar që nuk pasqyronte realitetin e tyre etnik, kulturor dhe fetar.
Peacock dhe të tjerë si ai filluan të artikulojnë një përkufizim më të saktë të shqiptarëve: Raca më e vjetër e Europës, një popull që ruan gjurmët e ilirëve, me gjuhë, zakone dhe tradita që i paraprijnë shumë prej kombeve moderne.
Të krishterë dhe myslimanë, një shoqëri e përbërë nga besime të ndryshme, ku Katolicizmi dhe Ortodoksia kishin rrënjë të thella, përveç Islamit të përhapur gjatë sundimit osman.
Të panjohur, por jo të padinjitetshëm, një popull që nuk kishte pasur mundësinë të fliste për veten, por që ruante me krenari kodin e nderit, mikpritjen dhe qëndresën.
Kur Austria dhe Italia këmbëngulën për krijimin e një shteti shqiptar, jo thjesht për arsye strategjike, por edhe për të balancuar ndikimin sllav dhe grek në rajon, Shqipëria nisi të dalë nga “errësira mesjetare” ku ishte mbështjellë. Qytetet e saj, si Shkodra, Korça, Gjirokastra e Vlora, filluan të përmenden në kancelaritë europiane, jo si vende të largëta, por si pjesë e një kombi që kërkonte të jetonte me dinjitet dhe të ripozicionohej në hartën e botës me të njëjtat vlera dhe atribute, cilësi dhe veçori, karakteristika dhe tipare, identitet dhe përkatësi, etnografi dhe gjuhë, pasuri dhe thesare.
Madje edhe Edward Gibbon, historiani i madh britanik, kishte shkruar për shqiptarët si “fis endacak barinjsh dhe hajdutësh”, një përshkrim që pasqyronte më shumë mungesën e informacionit sesa realitetin. Por me vitin 1912, ky imazh nisi të sfidohej, të riformulohej, të ndriçohej.
Nga një popull i harruar, shqiptarët nisën të shihen si një komb me histori, me gjuhë unike, me tradita të pasura dhe me një vend të merituar në hartën e Europës. Kjo ishte jo vetëm një zgjim diplomatik, por një zgjim kulturor, një moment kur bota nisi të dëgjojë zërin e një kombi që kishte folur gjithmonë, por nuk ishte dëgjuar.
“Ata janë zhytur shpesh, por gjithmonë kanë dalë përsëri në sipërfaqe, dhe me luftën e tyre të gjatë dhe kokëfortë ata kanë fituar vazhdimisht të drejtën e tyre mbi shkëmbinjtë shterpë, fushat e rralla dhe portet e parëndësishme që përbëjnë trashëgiminë e tyre, ose më saktë atë që ka mbetur prej saj. Ata janë mbetjet e fundit të racës më të vjetër në Evropë, sepse përfaqësojnë popuj që i paraprinë grekëve. Ata ishin të rrënjosur thellë në tokën e gadishullit të Ballkanit shumë kohë para se sllavët e parë të kalonin Danubin, dhe nëse serbi dhe bullgarët kanë fituar të drejtën mbi tokat nga të cilat i dëbuan fiset e lashta, të paktën ata banorë origjinalë e kanë justifikuar pretendimin e tyre mbi shkëmbinjtë dhe bregdetin, nga të cilët asnjë armik, sllav, bullgar apo turk nuk ka qenë në gjendje t’i largojë.”
