Nga Albert Vataj
Ka ngjarje dhe dëshmi të luftës që, përveç se mbartin një ngarkesë të thellë historike, ngjallin edhe habi të veçantë. Një prej tyre është ajo që njihet si “plumbi që përshkoi plumbin” — një raritet i jashtëzakonshëm, simbol i furisë së një përleshjeje ku qielli dhe toka u bënë një me zjarrin.
Kohë më parë, kjo kureshti më kishte befasuar, por sot ajo bëhet më e prekshme falë një postimi të profesorit dhe historianit Jahja Drançolli. Rasti i dy plumbave që goditën njëri-tjetrin në fluturim, duke u shkrirë në një, është një nga ato dëshmi të rralla që na sjellin më afër atmosferës së Betejës së Çanakalas — një nga përballjet më të përgjakshme të Luftës së Parë Botërore.
Kjo betejë, e zhvilluar nga 24 prilli deri më 8 gusht 1915, numëroi mes viktimave të saj edhe rreth 24 mijë shqiptarë. Përballë njëri-tjetrit u gjendën dy forca të pabarabarta, si në numër ashtu edhe në armatim: nga njëra anë Aleanca e Antantës — Anglia, Franca, Australia, Zelanda e Re e të tjerë; nga ana tjetër Divizioni i XIX i ushtrisë osmane, i përbërë kryesisht nga shqiptarë të Rumelisë dhe nga trupa të ardhura nga Turqia, nën komandën e shqiptarit Mustafa Qemal Ataturk.
Luftimet në brigjet e Gallipolit u shndërruan në një katastrofë të papërshkrueshme, ku çdo metër tokë fitohej me gjak dhe humbej sërish nën breshërinë e plumbave e predhave. Në këtë ferr çeliku e baruti ndodhi dhe rasti i dy plumbave të gjetur pas betejës, të përplasur në ajër me një shpejtësi të tillë, sa njëri përshkoi tjetrin. Një përqafim i ftohtë metalesh, i mbetur si relike e një kohe kur vdekja përhapej me shpejtësinë e erës.
Ky raritet i rrallë ndodhi në përplasjen e ushtrive të mëdha të Perandorisë Osmane dhe Britanisë së Madhe — dikur aleatë gjatë Krizës Lindore, tashmë armiq të betuar. Në krah të trupave osmane luftuan edhe shumë shqiptarë vullnetarë, të cilët, për një çast, duket sikur harruan porosinë e Haxhi Zekës, udhëheqësit të Kuvendit të “Lidhjes së Pejës – Besa Besë”, sipas së cilës shqiptarët duhej të kërkonin aleancë me një fuqi të madhe si Anglia.
Plumbat e përplasur, të gjetur pas Betejës së Gallipolit (1915–1916), mbeten sot një relike e heshtur, por edhe një dëshmi e zëshme e ashpërsisë së një beteje ku qielli binte plumba dhe toka i gëlltiste trupat. Një kujtesë e ftohtë se në luftë, edhe rastësia mund të marrë formën e një simboli tragjik.
