Shprehja “filli i Arianës” është bërë metaforë universale për çelësin e zgjidhjes së një problemi të ndërlikuar ose të një situate ku rruga e daljes nuk shihet lehtësisht. Ajo shënon udhërrëfyesin, drejtimin e qartë, orientimin që të nxjerr nga ngërçi. Në jetën e përditshme, shpesh mund të themi se ende nuk e kemi gjetur këtë “fill” për një çështje që na mundon.
Origjina e shprehjes gjendet në mitologjinë greke. Më i njohuri ndër variantet e mitit tregon se Ariadna (Ariana), bija e mbretit Minos të Kretës, u dashurua me Tezeun, birin e Egjeut, mbretit të Athinës. Tezeu kishte ardhur në Kretë për të vrarë Minotaurin — përbindëshin me trup njeriu e kokë demi — i mbyllur në labirintin e ndërtuar nga mjeshtri Dedal dhe djali i tij, Ikari.
E magjepsur nga guximi i Tezeut, Ariana vendosi ta ndihmojë. Ajo i dha një fije të hollë leshi, duke e lidhur në hyrje të labirintit, ndërsa lëmshin e mbajti vetë. Me këtë udhërrëfyes të padukshëm, Tezeu arriti të gjente rrugën e kthimit pas vrasjes së përbindëshit, duke kaluar kthesat dhe kryqëzimet e pafundme të ndërtimit, derisa doli sërish te Ariana.
Pas fitores, ata u larguan nga Kreta bashkë me të rinjtë athinas, duke marrë rrugën drejt Athinës. Por gjatë udhëtimit, në ishullin Naksos (që quhej edhe Dia), Tezeu e la në gjumë dhe e braktisi Ariadnën. Sipas një versioni, gjatë netëve të pasionit të tyre, ata kishin konceptuar Demofontin.
Një tjetër variant tregon se, e zgjuar dhe duke parë larg në horizont anijen e Tezeut që largohej, Ariadna u pushtua nga dëshpërimi. Mirëpo, pak më pas, në ishull mbërriti Dionisi, hyu i verës, bimësisë dhe mbrojtës i vreshtave, mbi një karrocë të tërhequr nga pantera. I prekur nga trishtimi i saj, Dionisi vendosi ta marrë për bashkëshorte. Nga martesa e tyre lindën Toanti, Stafili, Enopioni dhe Papareti. Si dhuratë dasme, ai i fali një diademë ari, të farkëtuar mjeshtërisht nga Hefesti.
Një tjetër variant i mitit është më tragjik: Ariadna, e braktisur dhe e thyer nga dhimbja, hodhi veten në det, duke ia dorëzuar fatin valëve.
Pavarësisht ndryshimeve në rrëfim, motivi i “fillit të Arianës” ka kaluar shekujsh duke marrë kuptime të reja. Në filozofi, është përdorur si metaforë për vijën e arsyes që të nxjerr nga labirinti i dyshimeve e iluzioneve — një nocion që gjendet si tek Platoni ashtu edhe në filozofinë moderne. Në politikë e histori, është përdorur për strategjitë që zgjidhin kriza të koklavitura. Në art e letërsi, është një simbol i udhërrëfimit shpirtëror, ku fijeja mund të jetë një ide, një ndjenjë, një kujtim apo një shpresë që të çon te drita.
Në këtë mënyrë, “filli i Arianës” nuk është vetëm një episod mitologjik, por një arketip i universalisë njerëzore: gjithmonë ekziston një fije — sado e brishtë — që të nxjerr nga errësira, mjafton ta gjesh dhe të mos e lëshosh.
