Nga Albert Vataj
Ka nocione që njerëzimi i ndjen përpara se t’i kuptojë. E Pafundmja, siç e quan Antonino Zichichi (sot 95 vjeç), është një nga këto nocione, e tërheqëse si një yll që nuk arrin kurrë ta prekësh, sfiduese si një pyetje që nuk ka përgjigje të fundit. Që nga Aristoteli e deri te Galileu, mendjet më të mëdha janë përballur me të, por gjithnjë kanë mbetur në portën e saj, duke ndier se përtej saj ka gjithmonë edhe më shumë. Poetët si Leopardi e Ungaretti e kanë parë si një humnerë që të thërret dhe të tremb njëkohësisht; artistët si de Chirico, Escher dhe Bach e kanë kërkuar në gjuhën e formave, vijave e tingujve, si të donin t’i jepnin masë ëndrrës.
Por Zichichi na kujton diçka thelbësore, në botën fizike, e Pafundmja nuk ekziston. Hapësira ka përmasa, shpejtësia e dritës ka kufi, koha nuk është absolute. Nëse drita do të ishte e pafundme, thotë ai, atëherë do të kishim një Kohë Absolute, një ide që fizika moderne e ka hedhur poshtë. Teoria e relativitetit e Albert Ajnshtajnit na ka treguar se koha dhe hapësira janë të ndërlidhura, të lakueshme dhe të matshme.
Ilustrimet e Zichichit janë një poezi e matjes: Hëna, 400 mijë kilometra larg, një sekondë drite. Ylli më i afërt pas Diellit, katër vite drite. Galaksia Andromeda, dy milionë vite drite. Dhe kufijtë e njohur të universit, dyqind mijë miliardë miliardë kilometra. Përmasa që të lënë pa frymë, por që gjithsesi janë të kufizuara nga një shifër.
Këtu hapet reflektimi filozofik: A është e Pafundmja një realitet apo një shpikje e mendjes njerëzore? Kant-i do të thoshte se është një ide racionale e pastër, e nevojshme për të menduar botën si tërësi, por e pamundur për t’u përjetuar nga shqisat. Hilbert-i, matematikani gjerman, e trajtoi pafundësinë nëpërmjet “hotelit të tij të pafundëm”, një metaforë që na tregon se logjika mund ta konceptojë atë, por mendja e zakonshme e sheh si paradoks. Borges-i, në tregimin Biblioteka e Babilonit, e bëri pafundësinë një hapësirë të librave të pakufishëm, ku kërkimi është një akt i pafundshëm i dëshirës për kuptim.
Zichichi, me gjuhën e fizikës, dhe këta mendimtarë, me gjuhën e artit dhe filozofisë, na takojnë në të njëjtin pikëpyetje: Ndoshta e Pafundmja nuk është një vend ku mbërrin, por një gjendje mendore dhe shpirtërore që të mban gjithmonë në lëvizje. Nëse ajo nuk ekziston në materie, mund të jetojë në kërkimin tonë, në pasionin për të kapërcyer çdo horizont të mundshëm.
Prandaj, fjala e Zichichit nuk është një mbyllje, por një ftesë, të pranojmë kufijtë, por të mos i mbyllim kurrë si kapitull. Sepse, ndoshta, e Pafundmja nuk matet me kilometra, vite dritë apo shifra, por me aftësinë tonë për të mos pushuar së kërkuari. Në këtë kuptim, çdo hap që bëjmë drejt saj është vetë pafundësia që përjetojmë.
