Nga Albert Vataj
Përgjatë historisë, njeriu ka kërkuar të kapërcejë kufijtë e vdekjes përmes imagjinatës dhe besimit. Fetë dhe mitologjitë e kanë mbështjellë këtë ankth me rrëfime të Parajsës dhe Ferrit, me dhimbje të përjetshme dhe lumturi të pafundme, me engjëj dhe demonë, me ringjallje trupore e jetë qiellore. Ky aparat besimor dhe moral është ndërtuar jo vetëm për të qetësuar frikën e panatyrshme ndaj fundit, por edhe për të kontrolluar ndërgjegjen, për të mbjellë devocion dhe nënshtrim nëpërmjet premtimit ose kërcënimit të asaj që vjen “pas”.
Por vdekja, përtej kësaj narrative liturgjike, nuk ka nevojë të mitizohet. Ajo është një fakt biologjik, një fund natyror i ciklit jetësor, jo një portë drejt një bote tjetër që asnjë nuk e ka parë, përveçse në faqet e shenjta të librave të shekujve.
Po çfarë mbetet nga njeriu pas këtij fundi? Këtu lind një tjetër mënyrë për të kuptuar jetën pas vdekjes, jo si realitet metafizik, por si ndikim, kujtesë, gjurmë. Ajo që ke bërë, ajo që ke lënë, ajo që mbijeton përmes të tjerëve, kjo është përjetësia e vetme për të cilën mund të flasim me një lloj sigurie.
Siç shprehej Michel de Montaigne, “Puna jonë e madhe nuk është të jetojmë sa më gjatë, por të lëmë sa më shumë jetë në ato pak ditë që kemi.” Kjo do të thotë se përjetësia jonë nuk varet nga zgjatimi e jetës sonë, por nga thellësia e saj. Nga ajo se çfarë mbetet kur ne nuk jemi më: një fjalë, një shkrim, një gjest, një kujtim që dikush tjetër mban me vete si një mbetje drite.
Në këtë optikë, vdekja nuk është një fund i thjeshtë, por një sprovë etike, a kemi arritur të jetojmë në një mënyrë që na tejkalon? A kemi lënë gjurmë të padukshme në jetën e të tjerëve?
Albert Camus, në esenë e tij “Miti i Sizifit”, e sheh vdekjen si absurditetin përfundimtar, por nga ky absurditet lind një liri, liria për të jetuar pa iluzione. Ai nuk kërkon kuptim nga jashtë, por e ndërton vetë. E nëse nuk ka Zot që të na shpërblejë, atëherë jemi të thirrur që vetë të bëhemi kuptimi, vetë të ndërtojmë jetën tonë si vepër, që vazhdon edhe kur ne nuk jemi më.
Kur themi “ka jetë pas vdekjes”, nuk po flasim për një mbijetesë fizike të ndërgjegjes apo të shpirtit, por për një mbijetesë të ndikimit. Kjo është përjetësia që arrijnë njerëzit që jetojnë me pasion, me vetëdije, me dëshirën për të ndërtuar, për të dhënë, për të qenë dritë. Ndërsa vdekja përfundimtare nuk është ajo që ndodh me trupin, por ajo që ndodh me kujtimin, harrimi. Një vdekje e dytë që vjen pa ceremoni, por me heshtjen e plotë të mosqenies në mendjen e askujt.
Viktor Frankl, psikiatri që mbijetoi në kampet e përqendrimit dhe autor i Njeriu në kërkim të kuptimit, shkruante: “Ai që e di ‘pse’-në e jetës, mund të përballojë çdo ‘si’.” Edhe në errësirën më të thellë, Frankl besonte se njeriu mbetet përgjegjës për jetën e vet, për mënyrën se si ai përballon vdekjen, dhe për gjurmën që lë.
Kjo është pyetja që na mbetet: Si të jetojmë që të mos vdesim në harresë? Përgjigjja nuk është në ndjekjen e përjetësisë, por në jetimin e përditshmërisë me një ndërgjegje të përkorë. Të jetosh me dinjitet, me thellësi, me ndjeshmëri ndaj të tjerëve, me ndërtim të brendshëm dhe të jashtëm, kjo është mënyra për të ndërtuar përjetësinë tokësore.
Të shkruash, të mësosh, të falësh, të luftosh për një kauzë, të mbjellësh një pemë, të ndihmosh dikë që nuk do ta harrojë kurrë, janë të gjitha forma të jetës pas vdekjes. Përjetësia nuk është në qiell, është në mënyrën si je përjetuar.
Po, ka jetë pas vdekjes, jo në mënyrën si na e kanë përshkruar librat e shenjtë apo dogmat morale. Por në mënyrën si jeta jonë përthithet nga bota, si mbetet në të tjerët, si ripërtërihet në breza që ndoshta nuk do të na njohin kurrë me emër, por do të ndjejnë jehonën e asaj që kemi bërë.
Prandaj, më shumë se të shpresojmë për shpërblime të pasosura, duhet të jetojmë me ndërgjegjen se jemi duke ndërtuar mënyrën si do të vdesim, dhe mënyrën si do të mbetemi të gjallë.
Sepse përjetësia është shumë më shumë se çështje besimi, është çështje e mënyrës së të jetuarit përjetësisht, në emrin që ke shkruar, veprën që ke bërë, përkushtimit që i ke blatuar ëndrrave dhe kauzave, zemrën që e ke ndarë në copa dhe trokitje me ata që ushqejnë këtë zemër me mirënjohje, shpirtin që mbushur me dritën e mirësisë dhe shpërblesës së lartësuar në bekim.
Këto e të tjera shërbesa të devocionin që ju kanë thirrur në sfidën e sprovës për ta mbushur jetën me kuptim dhe akt përjetësie, kanë skalitur kujtesën në një gjëndje të pashpërbëshme, të tillë sa të mos e marrë nën kërcënim asnjë harresë.
Ndoshta kaq na duhet, për të mbetur të gjallë edhe pas vdekjes.
