Në thellësitë e oqeanit, ku grabitqarët fshihen në hijet e koraleve dhe ku mbijetesa shkruhet me shkronja të mëdha në çdo lëvizje, ekziston një krijesë që nuk zgjedh të ikë. Nuk kamuflohet. Nuk vrapon. Ai zgjedh të… fryhet.
Ky është peshku iriq (Diodon holocanthus), një çudi e vogël ujore, që me një thithje uji (ose ajri), transformohet nga një trup i padukshëm në një top lundrues të mbushur me gjemba helmues, një fortifikim i improvizuar që e shpëton jetën – dhe ia mëson botës një leksion të rrallë mbi mbrojtjen dhe kurajon.
Ai nuk largohet. Ai zgjerohet. Një paradoks evolucionar: sa më i rrezikuar, aq më i madh bëhet. Sa më i vogël për nga përmasat, aq më i paparashikueshëm në zgjedhjen e tij mbrojtëse.
Sepse ky peshk, ndryshe nga shumica e faunës detare, nuk e kërkon shpëtimin në arrati, por në transformim. Një akt i menjëhershëm, që ndodh për më pak se 15 sekonda, e kthen atë në një simbol grotesk të frikës, që i thotë botës: “Po më preke, do të vdesësh para meje.”
Gjembat e tij, të butë kur është i qetë, shndërrohen në thika të mprehta sa herë rreziku troket. Dhe në atë fryrje të menjëhershme, ai nuk është thjesht një mbrojtje, por një deklaratë lufte, një protestë e heshtur ndaj grabitqarëve dhe një gjest i thellë i dinjitetit për të jetuar.
Brenda këtij organizmi të vogël fshihet një helm vdekjeprurës, tetrodotoksina, një substancë që tejkalon me mbi 1.200 herë toksicitetin e cianidit. E mjaftueshme për të vrarë, por jo për të sulmuar. Sepse ky helm është një shpatë e ngritur vetëm kur duart janë të lidhura pas shpine, një mjet i fundit për të thënë: “Mos më kafsho!”
Peshku iriq na mëson se mbijetesa nuk është gjithnjë arratisje, por zgjuarsi, momenti i duhur dhe kurajo për të mos qenë viktimë. Është mjeshtri i mashtrimit evolucionar, një qenie që fsheh armët e saj nën një pamje komike, por që, kur duhet, ngrihet si një simbol i pafuqisë që refuzon të dorëzohet.
Dhe ky është thelbi i këtij krijimi të jashtëzakonshëm: nuk është vetëm një peshk që fryhet, është një ide e madhe e natyrës, që na kujton se ndonjëherë, ajo që duket qesharake, është më e mençura. Dhe ndonjëherë, fryrja nuk është për të trembur, por për të mbijetuar. Për të jetuar edhe një ditë më shumë.
Sepse në oqeanin e jetës, si te peshku iriq, mbijetesa është çështje kohe.
Përgatiti: Albert Vataj
