Nga Albert Vataj
Më 27 korrik të çdo viti, kalendari kishtar kujton një nga figurat më të ndritura të krishterimit lindor, Shën Klementin e Ohrit, ipeshkëvin dhe misionarin e shekullit IX, dishepullin besnik të Shën Qirilit dhe Shën Metodit. Ai njihet si një nga themeluesit e shkollës së Ohrit, si përhapës i shkrim-leximit në gjuhën sllave dhe si krijues i një tradite të re liturgjike, që përshtati ritet bizantine për popujt që po përqafonin krishterimin. Por përtej asaj që është shkruar e dokumentuar, mbi figurën e tij rri pezull një pyetje e lashtë: nga ishte me origjinë Shën Klementi?
Historia e tij fillon në errësirë. Burimet nuk e përmendin vendlindjen, nuk tregojnë asgjë për familjen dhe rininë. Ai shfaqet papritur si bashkëpunëtor i ngushtë i vëllezërve të famshëm misionarë, Cirilit e Metodit, të cilët perandori Mihali III i Kostandinopojës i dërgoi në Moravinë e Madhe për të predikuar Ungjillin në gjuhën e popullsive vendase. Klementi është përmendur si një nga ndihmësit më të aftë, që kishte kryer studime të thella dhe që, gjatë misioneve, u bë një nga përkthyesit dhe përshtatësit e parë të liturgjisë bizantine në gjuhën sllave.
Rrugëtimi i tij e çoi nga Moravia në Panoni, më pas në Romë, më tej në troje të Serbisë së sotme, deri sa u vendos përfundimisht në Bullgari, ku gjeti mbështetjen e princit Boris dhe të pasardhësit të tij, Simeonit. Këtu, rreth vitit 893, ai u shugurua si “ipeshkëv i parë i gjuhës bullgare” dhe themeloi qendra mësimi, duke edukuar qindra nxënës vendas në shkrimin e ri çirilic. Prej andej, gjurma e tij më e fuqishme mbetet Ohri, ku u shqua për misionin e tij dhe ku prehet trupi i tij në një varr që vijon të nderohet nga besimtarë të të gjitha vendeve.
Pikërisht në këtë mungesë të plotë të të dhënave për prejardhjen, lindi dhe një hipotezë e larmishme, por që tek shqiptarët ka një tingull të veçantë. Në veriun e Shqipërisë ekziston një krahinë që quhet Kelmend. Etymet e shumta të emrit janë propozuar gjatë shekujve, por një ndër më të përhapurat është se Kelmend vjen nga emri Klement, një shqiptarizim i tij, në nderim të një misionari të hershëm që predikoi Ungjillin në ato anë.
Ky pretendim nuk është i dokumentuar në burimet bizantine apo bullgare, por është përmendur nga disa autorë të fushës së albanologjisë dhe të historisë së krishterimit në Shqipëri. Zef Valentini, jezuiti e studiuesi i madh i shekullit XX, ka përmendur në disa shkrime mbi krishterimin e hershëm në trojet shqiptare se toponimi Kelmend mund të lidhet me një kujtim të lashtë misionar, ndoshta të një figure si Klementi. Edhe në literaturën popullore shqiptare gjenden rrëfime të mjegullta për një “shenjt të hershëm” që solli dritën e fesë në ato male.
Këto tradita e gojëdhëna, të kombinuara me përkimin fonetik Klement , Kelmend, kanë ushqyer për dekada një mendim, se Shën Klementi i Ohrit mund të ketë origjinë shqiptare, ose të paktën ka lënë një gjurmë aq të thellë në ato anë sa krahina mori emrin e tij.
Në traditën sllave, Shën Klementi njihet si maqedonas, bullgar, madje edhe si sllav në përgjithësi. Disa enciklopedi të vjetra sllave e shohin si pjesë të misionit të “kulturës bullgare” të shek. IX. Por askush prej tyre nuk e deklaron origjinën e tij me siguri; në të gjitha mbetet formula: “vendlindja e panjohur.” Pikërisht kjo hapësirë e boshllëkut historik e bën të mundur që kultura të ndryshme ta ndiejnë si të tyren.
Duhet thënë me ndershmëri shkencore se nuk ekziston ndonjë dëshmi e shkruar e kohës që ta lidhë Klementin me Kelmendin. Tradita e lidhjes së tij me Kelmendin është etimologjike e gojore, jo historike e verifikueshme. Por, nga ana tjetër, mungesa e të dhënave për origjinën e tij lë një hapësirë ku hipoteza shqiptare mbetet e gjallë dhe e diskutueshme.
Pavarësisht se ku ka lindur, Shën Klementi i Ohrit mbetet një figurë që tejkalon kufijtë. Ai është një misionar i kulturës dhe besimit, një pionier që përkthente e përshtaste, që ndërtonte ura mes popujve. Ky është virtyti i shenjtorëve, ata nuk i përkasin vetëm një kombi, por bëhen pasuri e të gjithëve.
Nëse Kelmendi shqiptar ruan në emrin e tij kujtimin e Klementit, kjo është një shenjë se drita e tij ka arritur deri në këto male të largëta. Dhe nëse jo, përsëri ky emër mbetet një urë që lidh historinë e krishterimit shqiptar me atë të traditës bizantine dhe sllave.
Shën Klementi u largua nga kjo botë si një ipeshkëv i përulur, i dashur nga populli i tij, dhe u varros në Ohër, ku varri i tij është ende sot vend shtegtimesh. Kelmendi shqiptar, me historinë e tij të lashtë katolike, mund ta përjetojë si një kujtim të një misionari që ndoshta kaloi në ato male, ose thjesht si një simbol të një lidhjeje shpirtërore që nuk njeh kufij.
Në fund të fundit, pavarësisht se nga e nisi rrugën, Shën Klementi mbetet një figurë që na kujton se Ungjilli dhe kultura mund të lulëzojnë në çdo gjuhë, në çdo vend, në çdo zemër. Dhe kjo është trashëgimia e tij më e madhe, një trashëgimi që e përqafon me krenari edhe Shqipëria, edhe Kelmendi, edhe çdo vend ku drita e tij ka mbërritur.
