Nga Albert Vataj
Në gjirin e qytetit të lashtë të Shkodrës, aty ku rrugët mbajnë ende gjurmën e shekujve dhe fryma e historisë endej si një tingull i largët, ngrihet një monument që flet me zë të ulët, por me forcë të madhe: Hamami i Shkodrës, i njohur nga banorët edhe si “Banja e Vogël”. Ky hamam, ndërtuar në vitin 1793 nga Mehmet Pashë Bushatlliu, nuk është thjesht një ndërtesë me funksion të dikurshëm higjienik; ai është një dëshmi e gjallë e qytetërimit, një pjesë e shpirtit urban që Shkodra e ruan me kujdes e krenari.
Ky monument është më shumë se gurë, tulla e harqe. Ai është një kujtim i mënyrës se si komunitetet ndërtonin hapësira për kujdesin ndaj trupit, por edhe për bashkëbisedim, për ritin e pastrimit shpirtëror e shoqëror, për ngrohtësinë e një takimi njerëzor. Hamami, si institucion i qytetërimeve osmane, nuk ishte kurrë thjesht vend larjeje. Ishte një vatër ku njerëzit shfajësoheshin nga pluhuri i rrugëve dhe, njëkohësisht, nga lodhja e jetës së përditshme.
Struktura arkitekturore – harmonia e gurit dhe dritës
Hamami i Shkodrës ka një skemë funksionale që lidhet ngushtë me tiparet e hamameve klasike osmane. Hapësira qendrore, e mbuluar nga një kupolë madhështore, përfaqëson zemrën e ndërtesës. Brenda saj, ndriçimi hyn nga dritaret e vogla rrethore që gjenden në kupolë, duke krijuar një lojë të mrekullueshme drite dhe hijesh. Ky ndriçim i zbutur nuk është thjesht funksional, por krijon një ndjesi meditimi dhe qetësie, sikur hyrja në hamam të ishte edhe një hyrje në një dimension tjetër të jetës.
Pjesët përbërëse dhe funksionet e tyre
Nga salla qendrore, vizitori kalon në mjediset e tjera: dhomat e larjes dhe hapësirat për djersitje, ku avulli përhapej i butë, duke i dhënë trupit dhe mendjes një çlirim të rrallë. Uji rridhte nga një depozitë e ngritur me mjeshtëri, ndërsa poshtë ndërtesës ndodhej furra, një zgjedhje e mençur inxhinierike që siguronte ngrohjen e vazhdueshme të ujit dhe krijimin e një klime konstante në të gjithë mjedisin.
Çdo dhomë e hamamit ishte e konceptuar si pjesë e një riti: hyrje, përgatitje, pastrim, freskim. Një rrugëtim i vogël, por i mbushur me simbolikë, nga e jashtmja drejt së brendshmes. Ky është sekreti pse hamamet në kulturën osmane, përfshirë edhe Hamamin e Shkodrës, nuk konsiderohen vetëm si objekte arkitekturore, por si harta të shpirtit kolektiv.
Trashëgimia shpirtërore dhe qytetare
Përtej funksionit të tij praktik, Hamami i Shkodrës është një monument i kujtesës sonë kulturore. Ai tregon për një qytet që ka ditur të kombinojë traditën me hijeshinë, funksionin me estetikën. Në çdo gur e hark ruhet gjuha e mjeshtërve të dikurshëm, të cilët nuk ndërtuan vetëm një godinë, por ngritën një tempull të pastrimit dhe bashkimit njerëzor.
Sot, ndërsa ecim pranë tij, nuk dëgjojmë zhurmën e ujerave, as psherëtimat e lehta të atyre që freskoheshin nën avull, por ndjejmë një prani të veçantë: një kujtim që na fton të respektojmë të shkuarën dhe të mbajmë gjallë trashëgiminë. Hamami i Shkodrës është një shenjë se si qytetet tona kanë ditur të krijojnë hapësira ku kultura, praktika e përditshme dhe shpirtërorja bashkëjetojnë në një simfoni të pashlyeshme.
Një pasuri për brezat që vijnë
Ruajtja dhe vlerësimi i Hamamit të Shkodrës është më shumë se një detyrë muzeale; është një detyrë ndaj vetvetes dhe identitetit tonë. Në të shohim jo vetëm mjeshtërinë e ndërtuesve të shekullit XVIII, por edhe dëshirën e përhershme të njeriut për pastërti, për takim, për qetësi.
Në çdo hap të tij, në çdo gur që mban erën e shekujve, ndjejmë një trashëgimi të rrallë historike dhe shpirtërore që i përket jo vetëm Shkodrës, por gjithë Shqipërisë. Dhe kështu, Hamami i Shkodrës mbetet një dritare nga e kaluara drejt së ardhmes, një kujtim që na pasuron dhe një thesar që na obligon.
Në hijen e kupolës së tij, historia dhe shpirti i Shkodrës vazhdojnë të marrin frymë.
