Bota që nga koha e James Baldwin, nuk ka ndryshuar, por në përpjekjet për t’u përshtatur e ka kriminalizuar indiferentizmin, e ka paaftësuar reagimin dhe të keqen e ka bërë më të përbindshme dhe të pashkatërrueshme. Liderët e farsës demokratike janë shndërruar në tiranë, e drejta ka zgjedhur të jetë një krimb që pret ta shkeli çdo këmbë.
Në një botë ku heshtja shpesh maskohet si paqe dhe mosveprimi si maturi, fjalët e James Baldwin vijnë si një kambanë zgjimi. Ai na kujton se indiferenca nuk është asgjë tjetër veçse një dorë e zgjatur ndaj së keqes, dhe se apatia e shoqërisë në momente kritike nuk është thjesht një dobësi, por një mëkat moral që i hap rrugën shkatërrimit. Shkrimtar, mendimtar dhe aktivist, Baldwin e bëri jetën e tij një sfidë ndaj hipokrizisë dhe një thirrje për përgjegjësi.
Njerëzit që mbyllin sytë ndaj realitetit thjesht ftojnë shkatërrimin e tyre dhe kushdo që këmbëngul të qëndrojë në një gjendje të pafajësisë shumë kohë pasi pafajësia të ketë vdekur, kthehet në një përbindësh.
E megjithatë mbyllja e syve është mënyra se si ne njerëzit i kemi përballuar, përsëri dhe përsëri, pakënaqësinë e pafajësisë sonë, dhe mund të thuhet se qepallat tona ekzistenciale kanë evoluar pikërisht për këtë funksion mbijetues, keqpërshtatës dhe suprem adaptues në të njëjtën kohë.
Këto fjalë të James Baldwin (1924–1987) mbeten ndër më therëset mbi apatinë dhe shmangien e përgjegjësisë morale. Baldwin, një prej mendimtarëve më të thellë të shekullit XX, nuk ishte vetëm një shkrimtar dhe eseist i fuqishëm; ai ishte një zë profetik që sfidoi Amerikën, dhe përmes saj, çdo shoqëri, të shihte në sy kontradiktat e veta, padrejtësinë dhe heshtjen që i ushqen ato.
Në esenë e tij të famshme The Fire Next Time (1963), Baldwin shkruan: “Asgjë nuk mund të ndryshohet derisa të përballet.” Kjo thënie është një aktakuzë ndaj indiferencës: ndryshimi nuk vjen nga pritja, por nga ballafaqimi me realitetin, sado i dhimbshëm të jetë ai.
Në një tjetër reflektim, Baldwin shkon edhe më tej: “Asnjë vend nuk është më i përkryer se sa mënyra se si e trajton më të pafuqishmin.”
Një shoqëri që mbyll sytë ndaj vuajtjes së të pambrojturve, sipas tij, përgatit humnerën ku vetë do të bjerë.
Në No Name in the Street (1972), ai shtron një mendim që e bën më të qartë përgjegjësinë personale: “Ne mund të mos jemi përgjegjës për botën që na është dhënë, por jemi përgjegjës për mënyrën se si sillemi brenda saj.”
Ky është një paralajmërim i drejtpërdrejtë, edhe kur nuk jemi shkaktarë të padrejtësisë, nëse heshtim ose shmangemi, bëhemi pjesë e saj.
Baldwin nuk i kursente fjalët kur fliste për rrezikun e të qenit spektatorë të së keqes: “Një njeri mund të vrasë një tjetër thjesht duke qëndruar ulur dhe duke mos bërë asgjë.” (The Fire Next Time)
Aty ku mungon guximi, ku mbizotëron letargjia morale, shfaqen plagët që gërryejnë shoqëritë.
Në mënyrë të veçantë, ai i dha një përmasë universale kësaj ideje, duke thënë: “Nëse nuk jemi të gatshëm të shohim atë që jemi, ne thjesht bëhemi pre e asaj që mendojmë se jemi.”
Kjo është një thirrje që shkon përtej politikës dhe kohëve: është një mësim mbi ndershmërinë, përgjegjësinë dhe kurajon për t’u përballur me errësirën brenda vetes dhe shoqërisë.
Në këtë kuptim, Baldwin na mëson se apati do të thotë vetëshkatërrim, sepse ajo nuk ndalon të keqen – përkundrazi, e ushqen atë.
“Ne jemi përgjegjës për botën në të cilën jetojmë, sepse jemi njerëzit që e kemi bërë atë.” (Nothing Personal)
Në një kohë kur shpesh zgjedhim të mbyllim sytë për të ruajtur rehatinë tonë, zëri i James Baldwin mbetet një kambanë që bie fort: Mos e quaj heshtjen pafajësi. Mos e quaj mosveprimin neutralitet. Përballe të keqen, sepse vetëm kështu mund ta ndalosh.
Të lexosh Baldwin sot është të dëgjosh një zë që nuk ka humbur forcën e tij, një zë që depërton përtej kohëve dhe na sfidon të mos mbyllim sytë, të mos pajtohemi me të keqen, të mos e pranojmë apatinë si pjesë të natyrës sonë.
Në fund, ajo që Baldwin kërkon nga ne nuk është heroizëm i paarritshëm, por guximi i përditshëm për të parë, për të reaguar dhe për të marrë përgjegjësinë që na takon si njerëz. Sepse vetëm kur hapim sytë, mund të fillojmë të shërojmë botën që kemi krijuar.
Mos harro, nesër është radha jote!
Përgatiti: Albert Vataj
