Nga Albert Vataj
Në një botë ku imazhi është gjithnjë më i zhurmshëm se fjala, ka raste kur heshtja e një fotografie godet si britma më e thekshme e historisë. Një ndër ato imazhe që e përshkon shpirtin si një thikë e heshtur është fotografia e realizuar në Itali, gjatë viteve 1940, ku dy foshnja duken të varura në thasë leshi përpara një ndërtese prej guri. Mbi kokat e tyre, një tabelë e thjeshtë, por therëse: “À Vendre” — “Në Shitje”.
Ky nuk është thjesht një kujtim i trishtë. Është një dokument rrëqethës i rrënimit të njeriut, jo vetëm në kuptimin material, por në vetë themelin e humanitetit, në instinktin për të mbrojtur më të dobëtin, për të mos braktisur fëmijën, për të mos e kthyer dashurinë në monedhë.
Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, Evropa nuk ishte vetëm një hapësirë e rrënuar fizike, por një boshllëk moral dhe emocional ku njeriu e kishte humbur kuptimin e të qenit njeri. Mijëra fëmijë mbetën jetimë; të tjerë lindën në rrethana të papërfytyrueshme, në spitale të braktisura, në kasolle pa dritë, në duart e nënave që nuk kishin më asgjë për të ofruar, përveç një lutjeje që dikush tjetër t’u jepte jetë atyre që ajo vetë nuk mund t’i rrisë dot.
Gratë e veja, refugjatët e panumërt, viktimat e dhunimeve të luftës, dhe burrat e kthyer të përçudnuar nga fronti, përbënin realitetin e një shoqërie të pashërueshme. Institucionet ishin shkatërruar, rrjetet sociale ishin zhdukur, dhe mbi gjithçka rëndonte hija e një të ardhmeje të paqartë.
Kjo fotografi nuk duhet të lexohet si një ilustrim i skajshëm i vuajtjes për të ngjallur tronditje të lirë. Ajo është një testament i një kohe të errët, një dëshmi që kërkon të ruhet si kujtesë kolektive. Foshnjat e varura në thasë leshi nuk janë objekte të përçudnimit historik; janë simbole të pafajësisë që mbeti pezull në ajrin e ftohtë të një bote që kishte pushuar së dashuruari.
Ajo tabelë “À Vendre” nuk është vetëm përkthim — është britma e dëshpërimit. Është klithma e një nëne që zgjedh të braktisë jo për urrejtje, por nga mungesa absolute e alternativës. Një akt që përmban një tragjizëm të pashembullt: të shitësh fëmijën tënd për t’i shpëtuar jetën.
Në kohë të krizave të mëdha, gjithçka shndërrohet në monedhë shkëmbimi, toka, trupi, nderi… por kur vetë jeta e një fëmije kthehet në objekt tregtie, atëherë nuk kemi të bëjmë më me varfëri ekonomike, por me një rrënim të thellë etik. Fëmija, që në çdo sistem moral është simboli më i pastër i dashurisë dhe shpresës, u kthye në mall tregu, jo nga etja për fitim, por nga një shpresë e çmendur që dikush tjetër mund të dhuronte një jetë më të denjë.
Ky është çasti kur historia nuk na flet vetëm për të kaluarën, por na konfronton me vetveten: A kemi mësuar? A jemi të përgatitur të mos e lejojmë më këtë kthim të njeriut në mall? Apo mbetemi spektatorë në një botë ku të varfërit ende i dorëzojnë fëmijët për shkak të mosmundësisë?
Ky imazh është një kujtesë e thellë dhe e zymtë për të gjitha luftërat e sotme dhe të djeshme, për të gjithë fëmijët që sot e kësaj dite enden nëpër kampe refugjatësh, nëpër rrugë të harruara të globit, pa emër, pa kombësi, pa një përqafim që u thotë “ti je im”. Ajo fotografi nga vitet ’40 mund të jetë shkrepur dje në Gaza, në Ukrainë, në Jemen, apo në ndonjë qoshe tjetër të botës ku fëmija ende nuk është njeri, por kosto.
Ajo na fton të mos harrojmë. Të mos heshtim. Të ndërtojmë një botë ku asnjë nënë, në asnjë kohë dhe në asnjë vend, të mos vendoset përballë aktit më të tmerrshëm që njeh njerëzimi: t’ia dorëzojë fëmijën botës si mall në shitje, jo nga mungesa e dashurisë, por nga mungesa e mundësisë.
Nëse heshtim, historia do të përsëritet. Nëse kujtojmë, me dhimbje, por me ndërgjegje, ndoshta kemi ende një shans për të qenë njerëz.
