Nga Albert Vataj
Në heshtjen e thellë të shekullit XVIII, në një Londër të mbytur nga varfëria, padrejtësia dhe paragjykimi, u shkrua një kapitull i trishtuar por thellësisht njerëzor, një kapitull që nuk u bë kurrë kryefjalë historie, por që vazhdon të përshpërijë përmes fijeve të pëlhurës së copëzuar, të ruajtur me një dashuri që kapërcen kohën. Midis viteve 1741 dhe 1760, mbi 4,000 foshnje u lanë në Foundling Hospital të Londrës, një strehë shprese dhe dëshpërimi, e themeluar më 1739 nga filantropi Thomas Coram, për t’u kujdesur për jetët që sapo kishin nisur e që ishin rrezikuar nga braktisja.
Por nuk është vetëm numri ai që trondit, as ashpërsia e kohës. Është heshtja, me të cilën ndodhte kjo ndarje mes nënës dhe foshnjës, një heshtje që zë vend në zemër më fort se çdo ulërimë. Në ato çaste të tmerrit dhe dhimbjes, kur nëna dorëzonte fëmijën e saj në dorë të panjohurës, ajo linte pas një copëz të vogël pëlhure, të prerë nga fustani i saj apo nga rrobat e foshnjës, si shenjë identiteti, kujtimi dhe, mbi të gjitha, dashurie.
Këto copa të thjeshta pëlhure, të ngjitura me kujdes në regjistrat e pranimit të spitalit, janë ndoshta një nga format më të thella dhe më të heshtura të shpirtit njerëzor, një gjuhë e paartikuluar e një zemre që thyhet, por nuk braktis.
Secila prej këtyre shenjave është një poezi e përmbajtur në heshtje. Ato nuk flasin, por pëshpërisin. Ato nuk tregojnë, por rrëfejnë. Brenda tyre ka fragmente jete, shprese, humbjeje, dhe një dashuri që nuk kërkon kthim. Përmes një shiriti mëndafshi, një cope pëlhure me lule, një vjollce të lidhur me dorë, shfaqet ajo dashuri që, ndonëse nuk mund të mbrojë, nuk zhduket kurrë.
Historia e Sarah Barber, regjistruar si Foshnja Nr. 2,584, që u pranua më 27 tetor 1756 me një copë pëlhure lulesh të shtrenjtë, ndoshta nga një veshje e vetme e çmuar e nënës së saj, është një testament prekës. Ajo jetoi pesë vjet dhe vdiq më 17 mars 1761. Brenda atyre pesë viteve ka një jetë të tërë të pathënë. Po ashtu, Pamela Townley, Foshnja Nr. 170, me tufën e katër shiriteve të mëndafshit, të verdhë, blu, jeshile e rozë, vdiq përpara ditëlindjes së saj të tretë. Çfarë ngjyrash për një jetë kaq të shkurtër! Ngjyra jo për festë, por për lamtumirë të heshtur.
Këto shenja nuk janë thjesht pjesë tekstili, ato janë mbetje shpirtërore. Janë mbijetesa e vetme e një ndjenje që s’u shpreh dot me fjalë, që s’mund të shpëtonte trupin, por që kërkonte të mos e harronin shpirtin. Ato shërbejnë sot jo vetëm si dokumente identifikimi, por si ikona të dhimbjes së nënës, si rrëfime të dashurisë që ndonjëherë shfaqet më qartë në aktin e dorëzimit se sa në atë të mbajtjes.
Ky muze i brishtë i kujtesës njerëzore, që mban copëza të jetës së fëmijëve të harruar, është në vetvete një tempull i dashurisë së pathënë. Ai na mëson se shpesh, më shumë se historia e mbretërve dhe luftërave, ajo që duhet të dëgjojmë është historia e një cope të vogël pëlhure, që mban në palën e saj lotë të heshtur dhe një emër të thjeshtë, ndoshta emrin e dikujt që nuk e njohëm kurrë, por që për dikë ishte gjithçka.
Në fund, këto shenja janë lutje të qepura, kujtesa e një bote që s’donte të ndante, por që u detyrua të braktiste. Janë një testament i dashurisë që nuk pushoi kurrë së shpresuari, që një ditë, ndoshta, fëmija do të kthehej, do të njihej, do të përqafohej përsëri. Dhe deri atëherë, pëlhura do të rrinte aty, si copëz shpirti e varur në faqen e një libri, e heshtur, por e përjetshme.
