Nga Albert Vataj
Ka histori që nuk bëjnë zhurmë, por rrinë në heshtje të përvuajtura, si fëshfërimë e një kujtese që druhet të kthehet. Njëra prej tyre është ajo e foshnjave që vinin në jetë të lidhura. Jo metaforikisht. Jo me detyrime a zakone, por me fasha të ngushta, që ua lidhnin trupin si për t’u thënë: “Këtu nuk je i lirë.”, por i sigurt në një botë lirish të lidhur në shpërgenj.
Në luginat e thella të Trentos dhe Friulit, diku mes maleve dhe heshtjes, deri në mesin e shekullit XX, lindja nuk ishte hyrje në botë, ishte futje në një kafaz të trashëguar nga brezat, shkruan Piccole Storie. Sapo një jetë e re merrte frymën e parë, nuk e përqafonte ajri i lirë, por pëlhura të trasha, të shtrënguara, që ia mbështillnin këmbët, trupin, duart. Si të donin ta ndalonin jetën përpara se të niste.
Nëna, gjyshja, mamia, me dashuri dhe me besim, por edhe me frikë dhe padije, e mbështillnin foshnjën si një mumje të vogël. Fillonin nga këmbët, drejt e shtrënguese, vazhdonin me bustin, dhe i ngjisnin krahët përgjatë trupit. E në fund, gjithçka vulosej me fasha që shkonin deri në supe. Një paketim i përsosur i një jete që ende nuk kishte lëvizur.
Kështu rrinte fëmija. I palëvizshëm. I heshtur. I lidhur.
Kjo ishte “dashuria e kohës”. Sepse besohej se kështu i shpëtohej shtrembërimeve, deformimeve, natës së gjatë. Besohej se kështu do të flinte më mirë, do të rritej më i fortë. Dhe për nënat e lodhura nga jeta, nga toka, nga fëmijët e tjerë, ishte edhe një mënyrë për ta lënë të sigurt, të paktën të palëvizur.
Por në të gjithë këtë ka një pyetje që pikon: Po çmimi?
Dhe si çdo pyetje që pikon gjatë, një ditë dikush guxoi ta dëgjojë. Jo për të ngritur krye, jo për të bërë revolucion. Por për të dëgjuar. Për të hyrë në shtëpi, jo si zotëri i dijes, por si mik i dhembjes. Ishte një mjek i ri, Fabiani quhej, që erdhi nga Padova në një fshat të harruar të Friulit, për të zëvendësuar një plak të nderuar, por të ngecur në shekullin XIX.
Fabiani nuk përçmoi. Nuk bërtiti. Nuk hodhi poshtë. Ai u ul në kuzhinat e grave, mes gjellëve dhe fëmijëve, dhe foli. Me ndjeshmëri. Me ilustrime. Me shembuj. Por mbi të gjitha, me vesh. Sepse për të ndërtuar besim, duhet të dëgjosh, jo të bindësh.
Dhe nuk ishte vetëm. Ishte me Normën, një mamí që kishte parë më shumë lindje se net pa gjumë. Kur edhe ajo nisi të thoshte: “Ka dhe një mënyrë tjetër…”, gratë filluan të besonin. Dhe kështu, pa zhurmë, pa flamuj, pa përleshje, një zakon shekullor nisi të zhbëhej. Ashtu siç ishte lidhur, me dorë të butë.
Sot, ndoshta kjo histori na duket e pabesueshme. Të lidhësh një të porsalindur? Ta mbështjellësh si të ishte barrë, jo bekim? Po. Por s’e bënë nga ligësia. E bënë nga frika. Dhe nga dashuria, ajo dashuri që, në mungesë të dijes, shndërrohet në këmishë force.
Dhe ndoshta kjo është mësimi i madh, nuk mjafton të thuash “kam të drejtë” për të ndryshuar botën. Duhet ta preknim zemrën e një zakoni, pa e bërë atë të skuqet. Duhet ta zbërthenim një lidhje, pa e ndjerë se po turpëronim nënat tona. Sepse edhe fasha më e fortë, zgjidhet vetëm nga një dorë që përkëdhel.
Kjo nuk është vetëm një Piccole Storie, por eshe një e vërtetë e jona, kur fëmija lidhej në shpërgenj, në napa e petka, të cilat nënat tona i lanin dhe i thanin në tubin e sobës e ku të mundnin, që ne të mbeteshim të lidhur, të mbrojtur, të sigurt, derikur kjo mori fund dhe foshnja, fitoi lirinë dhe nëna ngopej me këtë liri që mbushte edhe shpirtin e saj, atë copëz qënie të lidhur në petka dhe frikë, pasiguri dhe ngurim.
