Nga Albert Vataj
E skalitur me përkushtim dhe durim përgjatë nëntë vitesh, nga 1570 deri më 1579, vepra “La Pietà” e Ippolito Scalza përfaqëson kulmin e veprimtarisë krijuese të këtij skulptori të madh nga Orvieto, dhe njëkohësisht një nga arritjet më të larta të skulpturës italiane të shekullit XVI. Siç shkruan studiuesi Andrea Giorgio, kjo kryevepër është jo vetëm një dëshmi e mjeshtërisë artistike të Scalzës, por edhe një manifest i përkushtimit shpirtëroro dhe i thellësisë dramatike që arti manierist mund të përçojë.
Porosia për këtë skulpturë i erdhi Scalzës nga Opera del Duomo di Orvieto, pas vdekjes së Raffaello da Montelupo, të cilit i ishte besuar fillimisht realizimi i veprës. Ky ndryshim i autorësisë nuk solli humbje në cilësi apo intensitet artistik, përkundrazi, përmes kësaj vepre Scalza vulosi identitetin e tij si një nga më të rëndësishmit skulptorë të periudhës së vonë manieriste.
Ajo që e bën “La Pietà” të Scalzës një vepër të jashtëzakonshme është jo vetëm përmbajtja emocionale, por edhe sfida teknike që artisti përballoi: i gjithë grupi monumental me katër figura të ndara, Krishti, Virgjëresha Mari, Nikodemi dhe Maria Magdalena, u skalitën nga një i vetëm bllok mermeri, duke dëshmuar një zotërim të pabesueshëm të materialit dhe një vizion të gjerë kompozicional. Të gjitha figurat janë të ndërvepruara në një koreografi të dhimbjes dhe devotshmërisë, ku forma dhe ndjesia ndërthuren në mënyrë të përsosur.
Një nga elementet më të veçanta dhe prekëse të kësaj Pietà-je është mënyra se si Virgjëresha Mari mban në prehër trupin e vdekur të Krishtit. Ajo nuk e prek asnjëherë direkt me duar trupin e tij të zhveshur. Prekja ndodh vetëm përmes rrobave të saj, një detaj me ngarkesë të thellë teologjike dhe emocionale, që shpreh një ndjenjë të nderimit të shenjtë, por edhe një distance të brendshme, një respekt sublim ndaj dhimbjes së pakufishme.
Ky zgjedhje skulpturore është një homazh i drejtpërdrejtë ndaj “Pietà”-s së Michelangelo-s, kryeveprës që ai realizoi midis viteve 1497–1499 për Bazilikën e Shën Pjetrit në Vatikan. Edhe aty, Maria mban Krishtin pa e prekur trupin e tij, një simbolikë që Scalza e merr dhe e thellon më tej, duke krijuar një ndërlidhje mes trashëgimisë dhe interpretimit personal.
Duke u mbështetur në traditën e skulpturës së Rilindjes së vonë, por duke shtuar në të një shqetësim dramatik tipik të manierizmit, Scalza krijon një kompozim të tensionuar, ku figurat janë të përfshira në një dialog të heshtur, por emocionalisht të vrullshëm. Nikodemi dhe Magdalena, të vendosur në anë, janë dëshmitarë dhe bashkëpjesëmarrës të dhimbjes, secili i zhytur në reflektim të thellë, duke krijuar një shtrirje të dramës nga qendra (Mari dhe Krishti) drejt periferisë (njerëzimi që vuan dhe mediton).
Fytyrat e tyre janë të gjalla dhe njerëzore, me rrudha të holla dhe vështrime të mbushura me trishtim dhe pranim. Linjat e skulpturës janë të buta, por të theksuara, me një elegancë që nuk bie në sentimentalizëm, por ruan një dinjitet tragjik.
“La Pietà” e Ippolito Scalza është më shumë se një vepër arti, ajo është një lutje e gdhendur në mermer, një heshtje që flet, një testament që shpaloset në forma dhe figura. Ajo vazhdon të jetojë sot në Katedralen e Orvietos, si një dëshmi e thellë e forcës së artit për të ndërmjetësuar mes dhimbjes dhe shenjtërisë, mes njeriut dhe misterit hyjnor.
“Skulptura është mënyra me të cilën guri mëson të flasë.” ka thënë Konstantin Brâncuși dhe nuk ka mëshirë më hyjnore se kjo që t’i flasë me madhështinë e dhimbjes, shpirtit.
