Nga Albert Vataj
Kjo përvojë jetësore e kakohshme është sa e bukur aq dhe emocionuese. Në të mishërohet shpirti i paepur shqiptar, qëndresa dhe ndjeshmëria epike që shqiptarët i kanë bërë armikut më të pamëshirshëm: asimilimit, tjetërsimit, shkombtarizimit.
Aty nga fundi i viteve gjashtëdhjetë të shekullit XX, një profesor nga Kalabria, Luigi Giuri, jetonte në Paris, ku jepte kurse të gjuhës dhe letërsisë italiane. Ai ishte një ndër ata arbëreshë që, megjithë shekujt e largimit nga atdheu mëmë, kishte ruajtur me fanatizëm e me dashuri të rrallë ndjenjën shqiptare dhe gjuhën e të parëve.
Fëmijët e tij flisnin shumë mirë shqip, italisht, anglisht dhe frëngjisht – një pasuri e vyer gjuhësore. Por një mbrëmje, kur u kthye nga universiteti, i dëgjoi bijtë e tij teksa bisedonin në frëngjisht me njëri-tjetrin. Heshti për një çast. Pastaj mblodhi familjen dhe duke treguar derën e shtëpisë, tha me një ton që nuk linte vend për asnjë keqkuptim:
“Kjo derë mbyllet jo vetëm për të mos hyrë qentë dhe furtunat, por edhe për të mos dalë prej këtej ajo çka na përket vetëm neve. Nën këtë çati do të flitet vetëm gjuha jonë shqipe. Kurrë mos harroni se jemi shqiptarë.”
Ky akt, i thjeshtë në dukje, është një betejë e vogël personale që bëhet pjesë e një lufte të madhe shpirtërore: ajo për të mos u harruar, për të mos u bërë hije në historinë e vet.
Dhe do të pyesnit me të drejtë: si kanë mundur arbëreshët ta mbajnë shqiptarinë të gjallë për pesë shekuj? Si ka mundësi që në kushte shpeshherë të pafavorshme, të rrethuar nga kultura më të mëdha dhe më të pranishme, ata kanë ruajtur gjuhën, zakonet, kostumet, vallet dhe këngët e të parëve?
Patjetër që kjo është një nga mënyrat: mbyllja e derës që ruan brenda shpirtin e një populli, një gjuhë që nuk ka kërkuar kurrë pushtim, por vetëm kujtesë. Dhe është pikërisht kujtesa ajo që po e humbasim me shpejtësi.
Sot, shqiptarët janë më të lirë se kurrë, më të përhapur se kurrë, por ndoshta edhe më të larguar nga vetvetja se asnjëherë më parë. Shqipja, Shqipëria, historia dhe identiteti i saj nuk i dhanë më shumë arbëreshëve, por ata dëshmuan se e deshën më shumë atë. Nuk kërkuan shpërblim për dashurinë e tyre, ua mjaftoi përkatësia dhe krenaria e heshtur.
Ajo që bëri profesori kalabrez ishte, për nga përmasa, ndoshta e vogël – por për nga kuptimi, një testament i pasionit. Ai e deshi shqiptarin në shpirt, ndërsa shumë prej nesh e duam vetëm në flamur, vetëm në brohoritje. Ai e bëri vepër dashurinë për kombin – këta sot e bëjnë plaçkë për tregjet e propagandës dhe tollovisë. Ndryshe, si mund të kuptohet kjo situatë alarmante në të cilën ndodhet integriteti i identitetit tonë?
Shpesh, humbja nuk ndodh me zhurmë, por me heshtje. E gjuha, kur hesht, nuk mbetet më gjuhë, por bëhet relike, bëhet stoli muzeu.
(Në foto: Vasha arbëreshe me veshjet e tyre karakteristike gjatë një manifestimi festiv në rrugët e Parisit, me rastin e inaugurimit të Sheshit “Scanderbeg”, më 6-7 maj 1980. I pranishëm ishte edhe stërnipi i Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu. Gjatë këtij eventi u kënduan këngë shqiptare dhe u kërcyen valle të traditës sonë, të ruajtura me fanatizëm brez pas brezi nga arbëreshët.)
