Nga Albert Vataj
Kjo foto me nënën, babain dhe motrën, sa herë e shoh, më flet me një zë që koha ka nisur ta gërryejë ngadalë, siç gërryen ndryshku hekurin, dhe harresa kujtesën. Por në përpjekjen për ta mbajtur të gjallë, e vështroj dhe e rilexoj vazhdimisht, duke zbuluar herë pas here diçka që e shkuara nuk pati mirësinë të ma tregonte më parë.
Nëna, babai, motra dhe unë, ashtu siç jemi në këtë foto, mbetëm përgjithmonë në kujtesë siç ishim, në tiparet dhe qëndrimet që na karakterizonin. Çfarë isha unë atëherë, çfarë do të bëhesha, dhe cili ju do të njihni më vonë, kjo është befasia më e madhe që më jep kjo fotografi.
Nëna, me një buzëqeshje të lehtë dhe një vështrim të butë, përcjell ngrohtësi dhe qetësi, ashtu siç ishte që nga dita kur vendosa ta njoh përtej instinktit dhe përtej lidhjes shpirtërore. Një grua e rrallë, me fisnikëri të lindur, shpirt të bukur, dhe një përulësi të denjë për çdo misionare të jetës. E tillë mbeti deri në çastin kur mbylli sytë më 30 qershor 2017. Një nënë si të gjitha nënat, por për mua gjithmonë e bukur, e mirë, e dëlirë dhe e kthjellët. Në shpirtin e saj kishte aq shumë dhimbje dhe aq shumë falje, sa në zemrën e çdo shenjtoreje. Ishte pak e prirur ndaj ankesave, e unë shpesh i jepja shumë hapësirë moskuptimit, dhe prej këtyre më kanë mbetur pendesa.
Motra, e qetë dhe e përmbajtur, ashtu si në këtë foto, gjithmonë e pajisur me një ndjeshmëri të heshtur dhe një mirësi të përkorë. Një fëmijë i urtë, një motër e dashur. Si ajo, edhe unë, për fat të keq, nuk patëm fëmijëri, as rini. Gjërat që për të tjerët ishin lodra dhe hare, për ne ishin ndaluar.
Babai, i sertë dhe i ashpër. Gëzimet dhe lojërat tona ishin të papërtypshme për të. Nuk e di pse nuk e duronte harenë në shtëpi, ndoshta sepse në thellësinë e shpirtit kishte frikë nga çdo çarje në kornizën e rendit që kishte ndërtuar. Megjithatë, i donte fëmijët. Ishte një kujdestar i rrallë i luleve, korrekt dhe i rregullt deri në detaj. Një burrë që i kishte rregulluar gjërat jashtë vetes, por jo brenda vetes.
Unë, djali i vogël me fytyrë serioze dhe qëndrim të palëkundur, përçoj në këtë foto një qëndresë instinktive, atë lloj fortësie që shpesh e kanë fëmijët kur ndodhen përballë rrethanave të panjohura, siç është objektivi i një aparati fotografik. Ose, ndoshta, ishte “biseda e zakonshme” para fotos: “Mos lëviz!”. Më kujtohet mirë, fotografi që na bënte foto shpesh e kishte me mua punën më të madhe. Unë isha problemi i çdo portreti, por sado që mundohej të më rregullonte, unë nuk mund të isha askush tjetër përveç vetes. Mbeta ai që isha, edhe në këtë foto, edhe sot. Ai që njoh vetë, ai që njohin të tjerët.
Babai, sërish. I ftohtë, i papërshkueshëm, një mister i heshtur. Një burrë me një jetë plot pikëpyetje dhe të fshehta, që s’do të mund t’i zbuloja kurrë. Vështrimi i tij, i kthjellët dhe drejtpërdrejt në aparat, shfaq atë dinjitetin burrëror të kohës, dhe atë tipologjinë të heshtur e të papajtueshme që e karakterizonte. Me të nuk pata përplasje, as mosmarrëveshje, por gjithmonë më është dukur sikur ishte zemëruar me fatin tim, ashtu siç ishte i dëshpëruar me të vetin. Thua se isha unë arsyeja pse ai kishte mbetur një rebus pa zgjidhje. Kishte frikë nga bota, nga të tjerët, ndoshta edhe nga vetja, dhe këtë nuk do ta kuptoja kurrë plotësisht.
Kjo fotografi është shumë më tepër se një kujtim. Ajo është një pasqyrë intime e identitetit, e ndjenjës së përkatësisë, dhe e lidhjes shpirtërore që familja ndërton, edhe pa fjalë. Ka një përulësi të heshtur në qëndrimin e secilit, një dinjitet që nuk kërkon zbukurim. Është një dëshmi e një kohe të qetë, të përmbajtur, por të mbushur me emocione të thella. Një kohë kur fotografia ishte një akt solemn, një testament vizual për brezat.
Dhe është e çuditshme si, megjithë papajtueshmëritë e mia me babain, kjo dhe shumë foto të tjera që ka lënë pas dëshmojnë se ai ishte i fiksuar pas kujtimeve. Ai i kushtonte kujdes gjithçkaje që i përkiste së tashmes, por që kishte për synim të mbijetonte në të ardhmen.
