Kanë kaluar 67 vjet që kur Laika, një qenush rrugësh, u nis drejt hapësirës. Dhe megjithëse dekadat kanë rrëshqitur në harresë, është një detyrë njerëzore dhe morale të rikthehemi te kjo histori, jo për nostalgji e as për kurreshti shkencore, por për një ndjenjë të thellë faji dhe respekti.
Laika, nuk ishte thjeshtë një qen, ajo ishte jetë. Ishte pafajësi. Ishte një qenush i vogël me emrin Kudrjavka, që në rusisht do të thotë “kaçurrela”. E kapur në rrugët e acarta të Moskës, e zgjodhën sepse ishte e qetë, e bindur, sepse kishte mësuar të mbijetonte. Si të ishte e përgatitur të vdiste. Si të ishte bërë për sakrificë.
Ajo u bë e njohur si Laika, “ajo që leh”, një emër që tingëllon si përkëdheli dhe si lajmëtarë e heshtur e tragjedisë.
Më 3 nëntor 1957, në orën 2 të mëngjesit, Laika u nis me Sputnik 2 drejt një destinacioni pa kthim.
Sateliti kishte ushqim, ujë, sistem ftohjeje, dhe mure të veshur me shtresa të buta, por nuk kishte asnjë plan për kthimin e saj. Asnjë.
Që nga nisja, ajo ishte e destinuar të mos kthehej më. Një flijim i heshtur në emër të progresit, në emër të shkencës, ndoshta edhe në emër të mospërfilljes më shumë se një qen rrugësh.
Thuhet se ajo jetoi shtatë orë. Të tjerë thonë deri në katër ditë.
Të gjitha kaluan në vetmi. Pa e kuptuar pse ishte zgjedhur.
E mbyllur në një kapsulë metalike, në një heshtje të ftohtë, teksa Toka rrotullohej nën të, gjithnjë e më larg, gjithnjë më e huaj.
Më pas, më 14 prill 1958, kapsula e saj u shkatërrua kur hyri në atmosferë.
Laika u mor nga graviteti, nga nxehtësia, nga harresa njerëzore, e cila rreket ta rikthejë, ndërsa thirrja e ndërgjegjes së një jete, një pranie, një shansi, na fton në ndërmendje.
Por Laika nuk ishte thjesht një “e para” në garën hapësinore.
Nuk kishte kërkuar të ishte heroina e shkencës.
Nuk kishte kërkuar të përfaqësonte përparimin.
Ishte vetëm një qenush rrugësh me sy që kërkonin përkëdhelje, dhe me një trup që u përdor si mjet, si eksperiment, si pretekst.
Për këtë arsye, historia e saj nuk duhet të lexohet si një faqe triumfi shkencor, por si një kapitull i hidhur në librin e ndërgjegjes sonë humane.
Sepse jo çdo përparim është i pafajshëm.
Sepse shumë nga arritjet tona janë shkruar mbi dhimbjen e atyre që nuk patën mundësinë të thoshin “jo”.
Laika nuk e zgjodhi fatin e saj.
E zgjodhëm ne. Dhe në këtë zgjedhje, në këtë heshtje kozmike, ka një krisje etike që nuk duhet të mbyllet me harresë.
“Laika ishte e qetë dhe simpatike”, shkroi Dr. Vladimir Yazdovsky në librin e tij që përshkruan historinë e mjekësisë hapësinore sovjetike. Ai kujtoi se përpara se të shkonte në platformën e lëshimit, e mori qenin në shtëpi për të luajtur me fëmijët e tij. “Doja të bëja diçka të mirë për të: Ajo kishte kaq pak kohë për të jetuar”, tha Yazdovsky.
Megjithatë Laika ishte e destinuar për yjet dhe yjet e mbajtën atë në vezullimin e kujtesës. Më 11 prill 2008 në qendrën kërkimore ushtarake ku stafi kishte qenë përgjegjës për përgatitjen e Laikës për fluturimin, zyrtarët zbuluan një monument në pozicionin e saj në majë të një rakete hapësinore. U prodhuan gjithashtu pulla dhe zarfe që përshkruanin Laikën, si dhe cigare dhe shkrepëse të markës.
Në vitin 1988, grupi meksikan Mecano publikon këngën “Laika” [ es ] duke i bërë homazh fluturimit të qenit. Në fund, kënga aludon në vdekjen e Laikës: “Ka një qen më pak në Tokë / Dhe një yll më shumë në qiell”
Karl Schroeder shkroi një novelë pesimiste për të ardhmen e afërt , “Fantazma e Laikës”, me idenë se në botën pragmatike, “vetëm njerëzit e gatshëm të ndërmarrin ëndrrën e fluturimit drejt botëve të tjera janë mbetje të vjetra të ish-Bashkimit Sovjetik”.
Romani grafik Laika i vitit 2007 nga Nick Abadzis fitoi disa çmime.
Laika, nuk të kemi harruar.
Dhe përderisa dikush do ta tregojë historinë tënde me të vërtetën që të detyrohemi t’i detyrohemi, ti do të jetosh, jo si një objekt i shkencës, por si një dëshmi se jo gjithçka që niset drejt yjeve është ndritur me dritë.
Sepse ti nuk ishe një kafshë për eksperiment.
Ishte një jetë që na besoi. Dhe që ne e flijuam.
Përgatiti: Albert Vataj
