Nga Albert Vataj
Në një epokë kur bota njihej kryesisht përmes bardh e ziut të fotografisë, një njeri ëndërroi të mbërthente diversitetin e njerëzimit me ngjyra. Ky njeri ishte Albert Kahn (1860–1940), bankier dhe filantrop francez, i cili la pas një trashëgimi të jashtëzakonshme vizuale përmes projektit të tij unik: “Arkivat e Planetit” (Les Archives de la Planète).
Një ide e lindur nga idealizmi dhe vizioni i paqes
I lindur në Alsace në një familje hebreje, Kahn përjetoi herët pasojat e ndarjeve politike dhe kulturore: në vitin 1871, pas Luftës Franko-Prusiane, Alsace kaloi nën sundimin gjerman dhe familja e tij u zhvendos në Paris. Ky fat i hershëm ndikoi thellësisht në formimin e tij humanist dhe në besimin se paqja ndërkombëtare mund të arrihet përmes njohjes dhe mirëkuptimit mes popujve.
Në fillim të shekullit XX, me një pasuri të madhe të fituar nga investimet në miniera dhe në sektorin bankar ndërkombëtar (pjesërisht përmes lidhjeve të ngushta me elitën financiare dhe aristokracinë japoneze), Albert Kahn krijoi Fondacionin e vet dhe nisi një ndërmarrje të paprecedentë për kohën: të fotografojë dhe të filmojë botën për ta ruajtur atë si kujtesë vizuale për brezat që do të vijnë.
Arkivat e Planetit – një ekspeditë globale përmes imazhit
Nga viti 1909 deri në 1931, me mbështetjen e teknologjisë më të avancuar të kohës – procesin autochrome, të shpikur nga vëllezërit Lumière më 1903, Albert Kahn dërgoi një grup fotografësh dhe operatorësh filmikë në më shumë se 50 vende të botës, për të dokumentuar kulturat, zakonet, veshjet, arkitekturën dhe jetën e përditshme të popujve në transformim.
Në këtë korpus të jashtëzakonshëm prej më shumë se 72,000 autochrome (fotografi me ngjyra të hershme), Shqipëria zë një vend të veçantë. Pikërisht më 21 tetor 1913, një fotograf i dërguar nga Kahn, ndoshta Frédéric Gadmer apo Stéphane Passet, realizoi disa imazhe mbresëlënëse në Shkodër, duke fokusuar portretin etnografik të malësorëve shqiptarë.
Një nga fotot më të njohura nga kjo ditë paraqet grupin e disa burrave të veshur me kostume tradicionale të Veriut shqiptar, qëndrimtarë e dinjitozë, përpara një sfondi urban modest, por kuptimplotë. Kjo foto nuk është vetëm një dëshmi e jashtme e një populli, por një ndërthurje ngjyrash, identiteti dhe kohe, një dritare nga ku ne sot mund të komunikojmë me Shqipërinë e para më shumë se një shekulli.
Një vështrim i vërtetë dhe pa ndërhyrje në realitet
Kjo përpjekje e Kahn për të regjistruar botën nuk ishte një akt sipërfaqësor dokumentimi, por një projekt i thellë etik dhe filozofik, që synonte të kuptonte dhe përçonte vlerat njerëzore në larminë e tyre. Në secilën prej fotografive të projektit, përfshirë edhe ato nga Shqipëria, Kahn dhe bashkëpunëtorët e tij shmangën egocentrizmin kolonial ose ekot e shikimit orientalizues. Përkundrazi, ata përpiqeshin të respektonin kontekstin lokal, të vinin në pah të bukurën përmes autenticitetit, jo përmes ekzotikës së imponuar.
Ai i dha zë dhe ngjyrë njerëzve që historia shpesh i kishte lënë në periferi, e midis tyre edhe shqiptarëve, që në prag të shpalljes së pavarësisë dhe pas rrëzimit të Perandorisë Osmane, po përpiqeshin të vetëformësoheshin si komb.
Rënia e pasurisë, por jo e trashëgimisë
Kriza financiare e vitit 1929 shkatërroi pasurinë e Albert Kahn-it, dhe projektet e tij, përfshirë “Arkivat e Planetit”, mbetën të papërfunduara. Por ajo që ai arriti të ruajë, përmes rreth 4,000 filma dokumentarë dhe dhjetëra mijëra fotografi, përbën një nga koleksionet më të mëdha vizuale të fillimshekullit XX, sot e ruajtur në Musée Albert-Kahn në Boulogne-Billancourt, pranë Parisit.
Ajo që e bën të veçantë këtë galeri është se nuk është vetëm një arkiv dokumentar, por një akt dashurie ndaj njerëzimit, një përpjekje e përulur për të kuptuar dhe nderuar tjetrin.
Shqipëria në hartën e memories globale
Që Shqipëria zë vend në këtë ndërmarrje monumentale nuk është pak. Është një privilegj dhe një burim i jashtëzakonshëm i kujtesës kombëtare, ku mund të vështrojmë përmes lenteve të një kohe që tani është kthyer në mit. Në një epokë ku imazhi është i tejngopur dhe shpesh i zbrazët nga përmbajtja, fotot e Albert Kahn-it na rikthejnë te një estetikë e sinqertë dhe një dëshmi njerëzore e pazëvendësueshme.
Përmes tyre, historia jonë merr ngjyrë. Një ngjyrë që nuk është e trilluar nga nostalgjia, por e fiksuar me kujdes, ndjeshmëri dhe vërtetësi. Ashtu siç ishte, ashtu siç do të donim të mbahej mend.
Burime dhe referenca:
Musée Départemental Albert-Kahn: https://albert-kahn.hauts-de-seine.fr
Fondation Albert Kahn – Archives de la Planète
Gilles Baud-Berthier, Albert Kahn: Les archives de la planète, Gallimard, 2010
Luce Lebart, Les Autochromes d’Albert Kahn, Editions de La Martinière, 2009
