Në sallat e Muzeut të Thesarit Kombëtar të Iranit, ndër objektet që të nguliten në sy me një shkëlqim që i sfidon edhe dritat e mendimit, qëndron një glob unik. Një glob, një hartë e botës, e skalitur mbi trupin e artit të çmuar, ndërtuar mbi më shumë se 34 kg ar të pastër dhe të stolisur me mbi 51,000 gurë të çmuar – diamante, smeralde, rubine dhe safire. Ky glob i përket Thesarit Mbretëror Pers, një vepër monumentale që u krijua gjatë mbretërimit të Shah Naseredin Shah Qajar (1848–1896), një sundimtar i cili e kuptonte artin jo vetëm si estetikë, por si mjet për të ngulitur një mit përkrah fronit.
Ky nuk është një glob navigues, as një hartë për mësim, por një dekor simbolik i pushtetit imperial. Tokat janë skalitur me gurë të çmuar sipas vlerës që kishin në mendësinë gjeopolitike të asaj kohe, me Iranin të zbukuruar me gurët më të mëdhenj dhe më të ndritshëm, si një mënyrë për të vendosur mbretërinë në qendër të botës. Oqeanet janë të veshur me smeralde të errët, vendet me diamante, ndërsa rubinet dhe safiret theksojnë detaje të kontinentëve.
Ky është arti i pushtetit, ku çdo gram ari dhe çdo gur nuk është vetëm zbukurim, por një gjuhë politike e materializuar në objekt.
Dinastia Qajar është e njohur për pasurinë e saj të stërmadhe, por edhe për përdorimin teatral të saj si pjesë e identitetit mbretëror. Në shekullin XIX, ndërsa Perandoria Persiane përballej me modernizimin, përçarjet e brendshme dhe ndikimet e fuqive koloniale, një objekt i tillë përfaqësonte ëndrrën për lavdi dhe universalizëm, një përpjekje për të “ruajtur rendin kozmik” nën një fron të artë.
Shah Naseredini vetë ishte i mahnitur pas teknologjisë, artit evropian dhe modernizimit. Ai ishte ndër të parët mbretër muslimanë që udhëtoi në Evropë dhe solli me vete ndikime perëndimore, të cilat u përthithën në mënyrë të pazakontë në artizanatin pers.
Në mënyrë të ngjashme me Kurorën e Britanisë apo Topin e Perandorisë në Austri, ky glob qëndron si simbol i zotërimit të botës përmes pasurisë. Por, në dallim nga objektet e krishtera të pushtetit, që shpesh bartin shenja religjioze, ky glob është laik dhe simbolik, një “botë e mbështjellë me ar”, jo me moral.
Siç do të shkruante filozofi Walter Benjamin:
“Objekti i artit në epokën e riprodhimit mekanik e humb aurën e vet, por thesari i pushtetit e ka ruajtur atë si objekt rituali.”
Globi pers është pikërisht kjo: një ritual i ftohtë i dominimit, një objekt që nuk shërben, por përfaqëson; nuk mëson, por urdhëron.
Sot, ky glob qëndron pas xhamit, në një epokë ku botët janë digjitale dhe kufijtë shpërfaqen në ekrane, jo në ar. Por reflektimi që ky objekt ngjall është i thellë: Se si e përdorim pasurinë për të treguar veten? Si e ndërtojmë identitetin përmes objekteve? Dhe çfarë mbetet kur historia e një sundimtari zbërthehet në një hartë të gurëzuar?
Albert Vataj
