Albert Vataj
“Disa fenomene të mbinatyrshme ndërhyjnë në jetën tonë, por përvoja na ka mësuar që t’i marrim seriozisht misteret dhe të trokasim në dyert e errësirës për të parë se si hapen ato përpara dritës së qartësisë. Megjithatë, kjo mrekulli e paraqitur si ëndërr, ka hapur me forcë pikërësisht derën time…”
Ky pasazh nga romani “Nata e një mijë e një netëve” i Nobelistit egjiptian, Nagib Mahfouz, është një thirrje e heshtur por thellësisht tronditëse për ta menduar misterin jo si shmangie nga realiteti, por si thellim të tij. Mahfouz, duke u mbështetur në mitin e Shehrazadës dhe në arketipin e rrëfimit arab, e shndërron misterin në një udhë kërkimi, ku e mbinatyrshmja nuk është e jashtme, por ndodh brenda nesh
Ky pasazh i përzgjedhur nga vepra “Nata e një mijë e një netëve” e Nagib Mahfouz-it, ngërthen në vetvete një përplasje të fuqishme ndërmjet misterit dhe vetëdijes, natyrës së mbinatyrshme dhe përvojës njerëzore, errësirës dhe dritës. Ai mbart një tension metafizik që e vendos njeriun përballë së panjohurës, jo për ta shmangur, por për ta sfiduar atë me guximin e dijes dhe përvojës.
“Disa fenomene të mbinatyrshme ndërhyjnë në jetën tonë…” –
Në këtë fjali kemi një pranueshmëri të heshtur, por të qartë, se jeta nuk është vetëm ajo që syri sheh dhe mendja shpjegon. Mahfouz na fton të pranojmë misterin si një pjesë legjitime të përvojës, një rrjedhë që shpesh nuk vjen me paralajmërim, por që ndryshon gjithçka.
“…por përvoja na ka mësuar që t’i marrim seriozisht misteret…”
Këtu, përvoja, ajo që është ndërtuar mbi kohën, gabimin dhe urtësinë, nuk i mohon misteret, por përkundrazi i trajton si ndodhi me peshë reale. Jo çdo gjë që s’e kuptojmë duhet refuzuar, kjo është një thirrje për besim të matur, për një kthjelltësi të guximshme që nuk i trembet asgjësë.
“…dhe të trokasim në dyert e errësirës për të parë se si hapen ato përpara dritës së qartësisë.”
Kjo është zemra filozofike e fragmentit, një akt kërkimi, një inkursion në të panjohurën jo për ta mitizuar, por për ta ndriçuar. Njeriu, si qenie e ndërmjetme mes terrës dhe dritës, s’mund të mos trokasë në dyert e errësirës, sepse aty qëndron mundësia për ndriçim, për zbulesë.
“Megjithatë, kjo mrekulli e paraqitur si ëndërr, ka hapur me forcë pikërisht derën time…”
Tashmë, nuk jemi më përballë një kërkimi racional, por një ndërhyrjeje që trondit. Mrekullia, e paraqitur si një ëndërr (pra si iluzion, si ftesë delikate), nuk hyn në mënyrë paqësore, por “hap me forcë”, çka nënkupton një përmbysje të rendit të zakonshëm, një zbarkim i së jashtëzakonshmes në të përditshmen, si një “epifani e imponuar”.
Nagib Mahfouz, me këtë gjuhë poetike dhe simbolike, nuk synon të na largojë nga realiteti, por të na tregojë se realiteti është më i thellë nga ç’mund ta kapim me shqisat e zakonshme. Ai shtron pyetjen:
A kemi kurajën të trokasim në dyert e errësirës?
Dhe kur ato hapen, a jemi gati për të pranuar dritën që del prej tyre?
Kjo është një filozofi e dyfishtë ekzistenciale, sepse kërkon që njeriu të përballet me të panjohurën si pjesë e qenies së tij, por edhe mistike, sepse ajo që vjen nga errësira shpesh është ndriçim, nëse i afrohesh me përulësi dhe guxim.
