Nga Albert Vataj
Në fillim ishte fjala, dhe fjala ishte zjarr. Jo për t’u ngrohur, por për t’u djegur. Fjala nuk u krijua për të na qetësuar, por për të na rrëzuar nga rehatia e injorancës, për të na dridhur si rrufe në mes të shpirtit. Dhe libri… libri nuk është një vend për të pushuar mendjen, por një thikë e mprehtë që na pret në vendin ku nuk guxon të preket askush. Kjo është arsyeja pse Franz Kafka, ende i ri e i pangopur nga jeta, i shkruante mikut të tij se ne duhet të lexojmë vetëm ata libra “që na plagosin dhe na godasin me thikë”. Ai nuk e pranon librin që na argëton. Ai kërkon librin që na rrënon, që na ndan përgjysmë, që na kthen përballë të vërtetës që shmangim.
Ky është jo vetëm një standard estetik, por një urdhër etik. Sepse në një kohë ku gjithçka botohet, gjithçka lexohet dhe askush nuk shqetësohet më nga asgjë, shkrimi është shndërruar në një vetëkënaqësi publike, në një përçartje të maskuar si krijimtari.
Unë besoj, me gjithë peshën e kësaj fjale, se jo çdo libër e meriton të lexohet. Dhe më rëndë se kaq: shumë nga ata që shkruajnë sot nuk e meritojnë as të dëgjohen. Sepse nuk shkruajnë për të ndriçuar, por për të pushtuar vëmendjen. Dhe ky është krimi më i madh ndaj fjalës.
Në moshën njëzetvjeçare, Franz Kafka i shkruan mikut të tij Oskar Pollak një nga ato rrëfime intime që nuk mbeten më vetëm letërkëmbim, por shpërthejnë si manifesto e shpirtit që vuan për të gjetur kuptim dhe ngushëllim nëpër faqe libri:
“Unë mendoj se ne duhet të lexojmë vetëm ato lloj librash që na plagosin dhe na godasin me thikë… Një libër duhet të jetë sëpata për detin e ngrirë brenda nesh.”
Në këtë fjali gjendet e gjithë ideja e librit si akt përmbysës, i dhimbshëm, por thelbësisht shpëtimtar. Leximi, për Kafkën, nuk është një udhëtim për zbavitje apo për ta kaluar kohën, por një përleshje me vetveten. Ai nuk kërkon të lexohet libri që na kënaq, por ai që na shqetëson, që na zgjon nga indiferenca dhe na vendos para së vërtetës sonë më të errët.
Por në këtë udhë të kërkimit për “sëpatën”, për librin që të çan akullin e brendshëm, lind një pyetje e domosdoshme: a e meriton çdo libër të lexohet? Apo më rëndë akoma: a e meriton çdo libër të jetë i shkruar?
Në një shënim reflektues, unë guxoj të përplasem me këtë pyetje. Dhe përgjigjja është tronditëse në kthjelltësinë e saj:
“Ju mund të lexoni çdo libër që mund t’ju bjerë në dorë, por ndoshta fare pak prej tyre e meritojnë këtë, dhe akoma më pak janë ata që ju meritojnë juve.”
Në epokën e teprisë, të botimeve masive dhe të vetëbotimeve narcistike, libri është bërë jo më sëpatë, por aksesor. Jo më një fatkeqësi që të zhyt në reflektim, por një produkt për konsum të shpejtë. Shumë nga ata që sot përfaqësojnë “botën e librit”, janë më shumë mitomanë dhe egocentrikë sesa ndërtues të mendimit dhe ndjenjës. Dhe kjo është tragjedia jonë bashkëkohore: letërsia, në shumë forma, është bërë zëdhënëse e kotësisë, jo e zbulesës.
Asnjë masakër, nga inkuizicioni e deri te mosleximi, nuk ka arritur të dëmtojë aq thellë shpirtin krijues sa kjo race narcizi, që shkruan jo për të dhënë, por për të imponuar egon; që boton jo për të zbuluar të vërtetën, por për të fshehur boshësinë me zbukurime fjalësh.
Nëse Kafka kërkonte librin që të “na pikëllojë thellë, si vdekja e dikujt që e donim më shumë se veten”, sot shumë shkrues shkruajnë sikur të ishin gjallë vetëm për të mos ndjerë asnjë dhembje, e jo më për ta provokuar atë te të tjerët. Prandaj ajo që mbetet sot është një mallkim i heshtur mbi faqe të ftohta, ku fjala nuk më dridhet nga e vërteta, por nga shterpësia.
Por jo gjithçka është humbur. Nëse ende ka libra që të godasin në kokë, siç kërkonte Kafka, ata janë si ai zjarri i pakët që ndriçon një pyll të errët. Dhe është detyra e lexuesit, si qenie e kthjellët dhe kërkuese, të mos pajtohet me gjithçka që i ofrohet, por të dijë të refuzojë, të zgjedhë, të vuajë dhe të rilindë përmes fjalës.
Sepse libri nuk është strehë, është stuhi që të zgjon nga apatia për të të flakur në një botë ku gjithçka që të përket duhet ta fitosh.
