Traktati i Fshehtë i Londrës, 15 prill 1915, kur Evropa synonte të fshinte Shqipërinë nga harta e Botës

Nga Albert Vataj

Në skutat e diplomacisë europiane të fillimshekullit XX, pakti i errët i quajtur Traktati i Fshehtë i Londrës mbetet një prej shembujve më tronditës të padrejtësive historike ndaj një kombi të sapodalë në dritën e shtetformimit. Më 15 prill 1915, në kulmin e Luftës së Parë Botërore, fuqitë aleate të Antantës – Britania e Madhe, Franca dhe Rusia – lidhën një marrëveshje sekrete me Italinë, me qëllimin për ta futur këtë të fundit në luftë kundër bllokut gjermano-austro-hungarez.

Marrëveshja kishte karakter kryesisht territorial, duke synuar ndarjen e tokave të Perandorisë Osmane dhe të Ballkanit, me çmim të lartë për vende si Shqipëria, e cila, megjithëse ishte shpallur e pavarur më 28 nëntor 1912 dhe ishte njohur ndërkombëtarisht në Konferencën e Ambasadorëve në Londër (1913), shihej si një objekt pazari dhe jo si një subjekt sovran në lojën e madhe gjeopolitike.

Përmbajtja e Traktatit dhe cënimi i interesave shqiptare

Traktati i Fshehtë i Londrës shënjoi një akt të qëllimshëm mohimi dhe copëtimi të Shqipërisë, i bërë pa praninë apo dijeninë e përfaqësuesve shqiptarë. Ai përmbante klauzola që synonin:

1. Mohimin e Pavarësisë së Shqipërisë

Në kundërshtim flagrant me vendimet e vitit 1913 që njihnin Shqipërinë si shtet neutral dhe të pavarur nën mbikëqyrjen e përkohshme të një princërie ndërkombëtare (Princ Wied), traktati i 1915-ës e shkulte Shqipërinë nga harta politike e Europës, duke e shpërndarë si plaçkë lufte midis fuqive fqinje.

Neni 7 i traktatit përcaktonte qartazi se:

“Në rast të krijimit të një shteti shqiptar, Italia do të ketë të drejtën ta kundërshtojë atë, dhe të parandalojë formimin e çdo qeverie vendore në pjesët që nuk janë dhënë nën juridiksionin e shteteve të tjera.”
(Shih: Text of the Secret Treaty of London, 1915)

2. Zaptimin e Vlorës dhe jugut të Shqipërisë nga Italia

Italia përfitonte qytetin strategjik të Vlorës dhe gjithë zonën përreth, përfshirë edhe ishullin e Sazanit, duke e shndërruar këtë pjesë të territorit shqiptar në bazë ushtarake dhe urë kontrolli në detin Adriatik. Ky zotërim do të vendoste Italinë në pozitë gjeopolitike dominante ndaj Ballkanit dhe do të shkëpuste një pjesë jetike të territorit shqiptar.

3. Copëtimi i pjesës tjetër të Shqipërisë midis fqinjëve ballkanikë

Traktati përmbante plane për ndarjen e territorit shqiptar ndërmjet Greqisë, Serbisë dhe Malit të Zi:

• Greqia do të merrte Epirin e Jugut (që ajo e konsideronte si “Epiri i Veriut”), përfshirë Gjirokastrën dhe zonat përreth, në përpjekje për të realizuar ëndrrën e saj të “Megali Idé”-së.

• Serbia dhe Mali i Zi do të përfitonin territore në veriun dhe verilindjen e Shqipërisë, përfshirë Shkodrën, Dibrën, Tropojën, Pukën dhe zonat alpine shqiptare, me qëllim zgjerimin e influencës sllave në Ballkan.

Historiani amerikan Bernd J. Fischer thekson se:

“Në asnjë rast Shqipëria nuk u konsiderua si një faktor më vete. Ajo ishte vetëm një emër në hartë, që përflitej për t’u zhbërë.”
(Fischer, “King Zog and the Struggle for Stability in Albania”, Columbia University Press, 1984)

Pasojat e Traktatit dhe reagimi shqiptar

Publikimi i traktatit ndodhi vetëm pas Revolucionit Bolshevik të vitit 1917, kur Lenini deklasifikoi një sërë marrëveshjesh sekrete të Fuqive të Mëdha, duke ekspozuar në opinionin ndërkombëtar një politikë të dyfishtë të Ententës, që predikonte vetëvendosjen e popujve, ndërkohë që, nën dorë, i kishte dënuar ata në harresë dhe zhdukje.

Në Shqipëri, ky traktat ngjalli tronditje dhe reagim të fuqishëm patriotik. Si akt kundërshtues, shqiptarët organizuan Kongresin e Lushnjës në janar 1920, ku shpallën rivendosjen e sovranitetit kombëtar, krijimin e një qeverie të re dhe refuzimin e çdo protektorati të huaj.

Pasoi menjëherë Lufta e Vlorës (qershor–shtator 1920), ku forcat vullnetare shqiptare, të udhëhequra nga figura si Qazim Kokoshi dhe Ismail Ndroqi, arritën ta detyrojnë Italinë të largohet nga Vlora dhe të heqë dorë nga synimet për aneksim të plotë. Kjo ngjarje shënoi një fitore të rrallë ushtarake dhe diplomatike për një shtet të vogël dhe të varfër, por me vullnet të hekurt për të mbrojtur identitetin e vet.

Traktati si simptomë e politikës së pazarit të madh

Traktati i Fshehtë i Londrës përbën një dëshmi të qartë se si parimet morale dhe të drejtës ndërkombëtare shpesh në histori janë flijuar për interesa strategjike. Ai është një shembull klasik i diplomacisë së fshehtë të epokës imperialiste, ku kombet e vegjël nuk ishin subjekte me të drejta, por objekte llogarish gjeopolitike.

Historiani Noel Malcolm shprehet se:

“Fuqitë europiane ishin të gatshme të ndanin Shqipërinë sikur të ishte një tokë e askujt, edhe pse ajo kishte shpallur pavarësinë dhe përpjekjet për shtetformim kishin qenë të njohura.”
(Noel Malcolm, “Kosovo: A Short History”, 1998)

Përfundim: Një atentat i dështuar ndaj qenies shqiptare

Në përmbledhje, Traktati i Fshehtë i Londrës (1915) ishte një nga aktet më brutale diplomatike kundër Shqipërisë dhe një dëshmi e qartë se si fuqitë e mëdha shpesh vrasin shpresën dhe të drejtën e popujve të vegjël për jetë të lirë. Ky traktat nuk ishte thjesht një dokument strategjik; ishte një tentativë për zhdukjen politike të Shqipërisë, një përpjekje për ta fshirë nga harta dhe për ta dorëzuar në tryezat e thikave diplomatike.

Por qëndresa shqiptare, rezistenca e armatosur dhe vetëdija kombëtare, përmes Lushnjës dhe Vlorës, treguan se asnjë traktat i fshehtë nuk mund të fshijë një popull që zgjohet dhe vendos të mos zhduket.

Referenca kryesore:

• Text of the Secret Treaty of London (1915), published by Soviet government, 1917

• Bernd J. Fischer, “King Zog and the Struggle for Stability in Albania”, Columbia University Press, 1984

• Noel Malcolm, “Kosovo: A Short History”, Macmillan, 1998

• Owen Pearson, “Albania in the Twentieth Century: A History”, Volume 1, I.B. Tauris, 2004

• Robert Elsie, “Historical Dictionary of Albania”, Scarecrow Press, 2010

https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/london-treaty-of-1915/