Nga Albert Vataj
Për çfarë po ndodh në Gaza të gjithë kemi faj, por më shumë se ata që bëjnë krime, janë fajtorë ata që zgjedhin të heshtin kur britma e nënave ther qiellin, ata që relatrivizojnë të keqen dhe sillen si Pilati, duarlarë nga ajo muzori që nuk kursen as fëmijët.
Historia nuk do të na pyesë nëse ishim pro apo kundër, por nëse bëmë diçka për të ndalur atë që ishte qartazi një padrejtësi.
Gaza është një pasqyrë e ndërgjegjes botërore. Dhe ajo që shohim është një errësim i thellë, një turp që rëndon më shumë mbi ata që kanë privilegjin të flasin dhe nuk e bëjnë, që mund të ndikojnë dhe zgjedhin të mos e prishin rendin e tyre të qetë. Sepse është më e lehtë të jesh spektator, sesa të përballesh me barrën e së vërtetës.
Por historia i mban mend ata që heshtën. I kujton ata që thanë “nuk është puna ime” teksa të tjerët digjeshin për së gjalli. Dhe e ardhmja do të na gjykojë për këtë kapitull.
Nuk mjafton më të jemi të tronditur. Duhet të jemi të ndërgjegjshëm. Duhet të flasim, të veprojmë, të mos lejojmë që zëri i njeriut të mbytet nga heshtja kolektive.
Në Gaza nuk po vriten vetëm fëmijët. Po vritet shpresa. Po vritet vetë ideja se njerëzimi ka nxjerrë mësime nga e kaluara.
Yuval Noah Harari, historiani dhe autori izraelit i veprave si Sapiens, Homo Deus dhe 21 Leksioni 21 dhe Nexus, ka folur disa herë për hebrenjtë, identitetin hebraik dhe historinë e Izraelit, shpesh në mënyrë kritike dhe analitike, duke e vënë këtë komunitet në kontekstin më të gjerë të zhvillimit historik dhe politik të njerëzimit.
Një nga qëndrimet më të njohura dhe shpesh të cituara të Hararit për hebrenjtë lidhet me kritikën ndaj mitologjizimit të së kaluarës dhe konstruksionit të identitetit kombëtar, përfshirë edhe atë hebre. Ai ka thënë: ”Historia hebraike është thjesht njëra ndër mijëra histori të tjera. Nuk ka asgjë veçanërisht të jashtëzakonshme rreth saj, përveç faktit që disa njerëz besojnë se është e jashtëzakonshme.”
Në një tjetër pasazh, Harari thekson se shumë prej ideve që hebrenjtë i konsiderojnë si “unike” apo “të dhëna nga Zoti”, janë në fakt produkte kulturore dhe sociale: “Ideja se hebrenjtë janë populli i zgjedhur është një mit si shumë të tjerë. Çdo grup i pëlqen të mendojë se është i veçantë.”
Në Sapiens, Harari shkruan për rolin e religjioneve dhe miteve në ndërtimin e identiteteve kolektive, duke e vënë në dyshim vlerësimin që hebrenjtë kanë për rolin e tyre në histori, sidomos kur bëhet fjalë për ndikimin real të tyre në historinë globale: “Judaizmi ka luajtur vetëm një rol modest në analet e historisë së njerëzimit.”
Ai e kundërvë këtë pohim idesë së përhapur që judaizmi është burimi kryesor i qytetërimit perëndimor, duke thënë se ndikimi i tij është shumë më i kufizuar se ç’mendohet zakonisht.
Në intervista të ndryshme, Harari ka qenë kritik edhe ndaj formave të nacionalizmit izraelit, përfshirë mitin e tokës së premtuar, duke e konsideruar atë një konstruksion që shpesh përdoret për justifikime politike dhe ideologjike, jo për qëllime historike objektive.
Ka një pikë në histori ku faji dhe viktima shkëmbejnë vendet. Dhe kur kjo ndodh, ne duhet të jemi aty, jo për të ndëshkuar, por për të kujtuar. Për të mos lejuar që kujtesa të përdoret si armë dhe dhimbja si justifikim për dhunë.
Yuval Noah Harari ka artikuluar një qëndrim kritik ndaj vetëperceptimit të hebrenjve, sidomos në raport me shtetin e Izraelit dhe mënyrën se si ata shpesh e përvetësojnë narrativën historike dhe morale. Një ndër thekset që ai ka vënë është tendenca për t’u sjellë si një popull “i përkëdhelur”, që kërkon përjashtim nga rregullat që vlejnë për të tjerët.
Në një intervistë në gjuhën hebraike për mediat izraelite, Harari është shprehur: “Ka një prirje në diskursin izraelit dhe hebraik për të parë gjithmonë veten si viktimë e përhershme, dhe për rrjedhojë për të justifikuar çdo veprim që ndërmarrim si mbrojtës, edhe kur jemi qartësisht pala më e fortë.”
Ata edhe kur gabojnë, duan të kenë të drejtë; çdo e kthejnë në favor të vetin, duke ruajtur një sjellje që ai e ka krahasuar me fëmijën e përkëdhelur, të rritur me ndjesinë e përhershme se u detyrohet gjithçka për shkak të vuajtjeve historike (si Holokausti apo përndjekjet e lashta).
Ai e ka quajtur këtë një formë infantilizimi kombëtar, që rrezikon të justifikojë dhunën dhe të errësojë realitetin politik, sidomos në konfliktin izraelito-palestinez.
Në një pasazh të ngjashëm, ai shton: “Besimi se vuajtja jonë na jep imunitet moral është i rrezikshëm. Vuajtja nuk i jep askujt të drejtën të sillet padrejtësisht.”
Pra, ajo që të kujtohej, se Harari i përshkruan hebrenjtë si të prirur të justifikojnë çdo sjellje dhe të mos pranojnë fajin, është një kritikë e thellë e tij ndaj vetëimazhit kolektiv të popullit të tij, që ai e sheh si pengesë për vetëdijen historike dhe përgjegjësinë morale.
Kjo është një kritikë që vjen jo nga jashtë, por nga zemra e vetë shoqërisë izraelite. Një paralajmërim ndaj një mendësie të përkëdhelur nga historia, që në vend të përulësisë ndaj së kaluarës, e përdor atë për të justifikuar mizorinë në të tashmen.
Gaza nuk është thjesht një hapësirë gjeografike e rrethuar. Është një plagë. Është britma e nënave, lotët e fëmijëve, heshtja e varreve të përkohshme. Është dëshmia e gjallë se viktimat nuk janë gjithmonë në anën që e pret historia.
“Pas Holokaustit, hebrenjtë duhej të mësonin një mësim të vetëm: çfarë është të jesh viktimë. Por mësimi që shumë prej tyre morën ishte: çfarë është të kesh pushtet.” është shprehur Amos Oz, një tjetër personalitet i mendimit izraelit.
Pushteti pa ndërgjegje është fatkeqësi. Dhe tragjedia e Gazës po ndodh përpara syve tanë, nën zhurmën e heshtjes ndërkombëtare, dhe nën hijen e një ndërgjegjeje që ka humbur busullën morale.
Nuk ka më vend për justifikime. Nuk ka më vend për ndjeshmëri selektive. Kur spitalet kthehen në gërmadha dhe fëmijët në shifra, çdo narrativë e sigurisë është e kalbur. Sepse jeta nuk matet me historinë që ke pas vetes, por me humanitetin që je gati të tregosh tani.
Të mos guxosh të flasësh është bashkëfajësi. Të heshtësh në emër të paanshmërisë është tradhti ndaj njeriut. Askush nuk ka të drejtë të jetë përkëdheluri i historisë.
Kjo nuk është një thirrje kundër një kombi. Kjo është një thirrje për të mos mbytur më një tjetër në emër të kujtesës sate.
Gaza nuk kërkon politikë. Kërkon ndërgjegje.
Dhe nëse ne kemi ende një grimë njerëzie brenda nesh, atëherë le ta përdorim për të thënë: Mjaft.
Jo në emër të historisë. Jo në emër të viktimave të djeshme.
Por në emër të jetës që po shuhet sot.
Unë jam i pafuqishëm të bëj më shumë për të dënuar atë që po ndodh në Gaza.
