Në Leksionet e Estetikës të publikuara më 1835, Hegeli shpall atë që ai e quan “vdekja e artit”. Me këtë nocion, filozofi synonte të shprehë pamundësinë e artit për të qenë më tej një mjet i vlefshëm për të arritur të Vërtetën. Arti, në formën e tij më të lartë, kishte dështuar përballë kërkesës për kuptim të thellë dhe absolut. Disa dekada më vonë, Friedrich Nietzsche do të shpallte një tjetër vdekje, atë të Zotit, duke hapur një epokë të re të boshllëkut dhe vetëpërjashtimit metafizik. Michel Foucault do të paralajmëronte vdekjen e Njeriut, jo si trup, por si subjekt humanistik, si fund i kohezionit të identitetit tonë, dhe Gunter Anders do të vuloste këtë rënie duke deklaruar se Njeriu është bërë i vjetruar, një qenie që duhet tejkaluar.
E gjithë kjo histori e gjatë moderne është, në thelb, historia e një rënieje, e një procesi të shthurjes së kuptimeve, e braktisjes së vlerave dhe e humbjes së aftësisë për të arritur të Vërtetën. Në vend të një orientimi të përbashkët, kemi rënë në errësirën e nihilizmit, në terrin e skepticizmit, në ecjen kuturu pa yje udhërrëfyes. E megjithatë, natyra njerëzore, për të mbijetuar dhe për të jetuar me dinjitet, ka nevojë për kuptim, për vlera dhe për të vërteta që e tejkalojnë vetveten.
Kontradikta është e qartë, nuk gjejmë dot të vërtetën, nuk arrijmë të ndjejmë vlerat, por sërish kemi nevojë për to që t’i japim kuptim jetës. Nga kjo dilemë e thellë buron ndoshta kriza më e madhe ekzistenciale e kohëve tona. Dhe, pikërisht sepse kjo nevojë është e pashuar, në mungesë të vlerave të përbashkëta, secili njeri shpik vlerat e veta, kemi kështu një privatizim të kuptimit të jetës.
Çdokush ecën në drejtimin e vet, ndjek ndjesinë e vet për të mirën dhe të keqen, dhe kështu lind një garë e egër mes kuptimeve individuale, një konkurrencë që, paradoksalisht, shërben shumë mirë rendit ekonomik të tregut, i cili e sheh njeriun si konsumator dhe jo si qenie etike. Jemi shndërruar në qeliza të çakërdisura, në armiq të njëri-tjetrit, që ia mohojmë tjetrit dinjitetin dhe njohjen, bazat elementare të ndjenjës së qenies njerëzore. Dhe kjo nuk ndodh vetëm me të huajt, me të përjashtuarit që vijnë nga jashtë, por edhe brenda nesh, mes nesh.
Në këtë shkretëtirë shoqërore, ku ndjeshmëria është zëvendësuar nga interesat dhe solidariteti nga përfitimi, e vetmja spirancë që mund të na shpëtojë është Morali. Por jo ai moralizëm i thatë, imponues, që kërkon të vendosë kufij të ftohtë “me konsiderata abstrakte të rendit moral”. Jo ai moral që gjykon, ndëshkon, përjashton. Morali i vërtetë është ai që na lidh me të Mirën dhe të Keqen, me vendimet tona konkrete, me sjelljen tonë në botë dhe me përgjegjësinë që mbajmë përballë tjetrit dhe vetes.
Vetëm morali mund t’i japë koherencë jetës, mund ta mbajë të bashkuar siç betoni i armuar mban strukturën e një ndërtese. Pa moral, çdo gjë zbërthehet, çdo gjë bëhet e përkohshme, e zbehtë, e zhveshur nga kuptimi. Marrëdhëniet njerëzore mbyllen përballë empatisë dhe dashurisë, dhe edhe peizazhi më sublim apo nata më plot yje humbet hijen e misterit e të shenjtërisë. Sepse gjithçka përthithet nga boshllëku i përkohësisë, nga shndërrimi i qenies në gjë.
Pa moral, asgjë nuk ka vlerë për t’u shpëtuar. As ndershmëria, as bukuria, as jeta e vetë njeriut, i cili përfundon si një mjet për t’u shfrytëzuar, një fragment i thatë, një copë materie e dalë nga Hiçi dhe e destinuar të kthehet në Hiç.
Pikërisht për këtë arsye, rikthimi i ndjeshmërisë morale është revolucioni më i madh i shekullit XXI. Pa të, as revolucioni ekologjik, aq i domosdoshëm për të shpëtuar planetin nga rrënimi, nuk mund të ndodhë. Sepse pa moral, edhe vetë planeti mbetet një objekt për t’u plaçkitur, jo një shtëpi për t’u ruajtur.
Përgatiti: Albert Vataj
