Albert Vataj
Relievi i njohur si “Mbretëresha e Natës”, një kryevepër mesopotamase e krijuar rreth vitit 1750 para erës sonë, mbetet një nga artefaktet më enigmatike dhe provokuese të qytetërimeve të lashta. I përbërë nga një pllakë terrakote në reliev të lartë, kjo vepër e periudhës Isin-Larsa ose të Babilonisë së Vjetër bart me vete jo vetëm mjeshtërinë artistike të kohës, por edhe një përqendrim simbolesh hyjnore dhe demonike që prekin thellë psikikën kolektive të njerëzimit.
Figura qendrore e relievit është një femër e zhveshur, me linja trupore të plota dhe të modeluara me elegancë. Ajo ka krahë të gjatë, shumëngjyrësh, që varen poshtë – një tregues i qartë se i përket botës së nëndheshme. Këmbët i përfundojnë në thonj grabitqarësh, njësoj si dy bufët që e shoqërojnë në të dy anët. Veshur me kurorën me brirë, një tipar i pakundërshtueshëm i hyjnive mesopotamase, ajo mban në duar një shufër dhe një unazë – simbole të drejtësisë dhe autoritetit hyjnor. Ajo qëndron fuqishëm mbi shpinat e dy luanëve, ndërsa sfondi, dikur i lyer me të zezë, përforcon lidhjen e saj me natën dhe me forcat e padukshme që sundojnë në errësirë.
Kjo figurë, e njohur tradicionalisht si Burney Relief (emri i pronarit britanik që e solli në vëmendjen publike në vitin 1936), është identifikuar nga studiuesit si një përfaqësim i mundshëm i hyjneshës Ishtar – perëndeshës së dashurisë, seksit dhe luftës, ose ndoshta i motrës së saj të frikshme dhe rivale, Ereshkigal, sunduesja e botës së të vdekurve. Po aq e mundshme është që kjo figurë të jetë demonia Lilitu, e cila në traditën biblike do të njihej si Lilith, simbol i feminitetit të egër dhe të papërkulur.
Materiali me të cilin është punuar – baltë e pjekur me përzierje kashte – dëshmon për teknikat artizanale të zhvilluara në Mesopotaminë e asaj kohe. Trupi i saj, dikur i lyer me të kuqe, përforconte sensualitetin dhe fuqinë joshëse të figurës, ndërsa sfondi i zi krijonte një kontrast të fortë dramatik dhe simbolik.
Datimi përmes testimeve të termoluminescencës e vendos krijimin e pllakës në vitet 1765–1745 p.e.s. Ajo besohet të ketë qenë pjesë e një faltoreje, një objekt adhurimi ose frike, ku prania e saj do të ngjallte ndjenjën e madhështisë dhe frikës hyjnore. Pas një qëndrimi të gjatë në koleksione private, në vitin 2003 relievi u ble nga Muzeu Britanik, që e shpalli si blerjen më të rëndësishme me rastin e 250-vjetorit të themelimit të tij.
