Erich Fromm, një psikolog dhe filozof social i njohur gjerman, hulumtoi thellësisht kompleksitetin e marrëdhënieve njerëzore dhe natyrën e dashurisë në veprat e tij me ndikim. Një nga njohuritë e tij më të thella mbi dashurinë erdhi në librin e tij “Arti i të dashuruarit” (1956), ku ai argumentoi se dashuria nuk është thjesht një reagim emocional ndaj një personi të caktuar, por një orientim më i gjerë i personazhit që formon të gjithë botëkuptimin e dikujt. Ai shkroi, “Dashuria nuk është kryesisht një marrëdhënie me një person specifik; është një qëndrim, një orientim i karakterit që përcakton lidhjen e një personi me botën në tërësi.” Për Fromm-in, dashuria nuk kufizohej në marrëdhënie romantike ose lidhje personale, por ishte një pjesë e brendshme e mënyrës se si dikush angazhohet me botën dhe qeniet njerëzore. Është një forcë aktive, një shprehje e shpirtit të dikujt, në vend të një reagimi pasiv ndaj një stimuli të jashtëm.
Fromm kritikoi gjithashtu keqkuptimin e zakonshëm se dashuria është thjesht akti i gjetjes së objektit “të duhur” për dashurinë. Shumë, sugjeroi ai, i afrohen dashurisë me idenë se ajo përcaktohet nga personi specifik që ata duan, duke besuar se intensiteti i emocioneve të tyre ndaj atij individi është një pasqyrim i aftësisë së tyre për dashuri. Megjithatë, Fromm e shikoi këtë perspektivë si problematike, duke e barazuar atë me një formë egoizmi ose lidhjeje simbiotike. Ai argumentoi se një qasje e tillë ndaj dashurisë, e cila përqendrohet në një individ dhe jo në një kapacitet më të gjerë, më universal për dashuri, nuk mund të konsiderohet dashuri e vërtetë. Ai tha: “Nëse një person do vetëm një person tjetër dhe është indiferent ndaj pjesës tjetër të bashkënjerëzve të tij, dashuria e tij nuk është dashuri, por një lidhje simbiotike, ose një egoizëm i zgjeruar.” Sipas Fromm-it, dashuria e vërtetë i kapërcen lidhjet individuale dhe duhet të jetë pjesë e qëndrimit të përgjithshëm ndaj njerëzimit.
Në ilustrimin e kësaj pike, Fromm përdori analogjinë e pikturës. Ai tha: “Ky qëndrim mund të krahasohet me atë të një njeriu që dëshiron të pikturojë, por që në vend që të mësojë artin, pretendon se duhet vetëm të presë për objektin e duhur dhe se do të pikturojë bukur kur ta gjejë”. Kritika e Fromm-it këtu është e mprehtë dhe zbuluese: dashuria e vërtetë, si çdo art, kërkon praktikë, mësim dhe angazhim aktiv. Nuk ka të bëjë thjesht me gjetjen e personit të duhur apo të presësh për momentin e përsosur; është një përpjekje e vazhdueshme dhe e vetëdijshme që përfshin zhvillimin e aftësisë së dikujt për kujdes, respekt, përgjegjësi dhe njohuri. Nëpërmjet kësaj lente, dashuria bëhet një praktikë e vazhdueshme kultivimi dhe jo një rezultat i pashmangshëm i lidhur me gjetjen e objektit të përsosur të dashurisë. Filozofia e Fromm ofron një reflektim të thellë dhe të zhytur në mendime mbi dashurinë, duke i nxitur individët të zgjerojnë të kuptuarit e tyre për atë si një forcë që formëson jo vetëm marrëdhëniet personale, por edhe marrëdhëniet e tyre me botën në përgjithësi.
Përgatiti: Albert Vataj
