“Të jesh një qenie njerëzore e mirë do të thotë të kesh një lloj hapjeje ndaj botës, një aftësi për t’u besuar gjërave të pasigurta përtej kontrollit tënd.”
Në vitin 1988, Bill Moyers prodhoi një seri bisedash inteligjente, frymëzuese, provokuese me një sërë ikonash të ndryshme kulturore, duke filluar nga Isaac Asimov, Noam Chomsky te Chinua Achebe. Nuk ngjante me ndonjë diskurs publik që të kishte hijeshuar ndonjëherë valët e televizionit kombëtar më parë. Vitin pasues, intervistat u transkriptuan dhe u mblodhën në librin e mrekullueshëm Bill Moyers: A World of Ideas. Por me gjithë shkëlqimin e saj të njëtrajtshëm, një bisedë në seri dallohet për thellësinë, dimensionin, intensitetin dhe përjetësinë e saj – ajo me filozofin Martha Nussbaum, një nga mendjet më të shquara dhe më të shndritshme të kohës sonë, e cila u ul për të biseduar me Moyers menjëherë pas botimit të librit të saj të guximshëm, u kthye në klasikun modern The Fragility of Goodness: Luck and Ethics in Greek Tragedy and Philosophy .
Martha Nussbaum
Moyers fillon duke inkuadruar qasjen unike të Nussbaum ndaj filozofisë dhe, si rrjedhojë, ndaj artit të të jetuarit:
MOYERS: Perceptimi i zakonshëm i një filozofi është i një mendimtari të mendimeve abstrakte. Por historitë dhe mitet duket se janë të rëndësishme për ju si filozof.
NUSSBAUM: Shumë e rëndësishme, sepse mendoj se gjuha e filozofisë duhet të kthehet nga lartësitë abstrakte në të cilat ajo jeton aq shpesh në pasurinë e ligjërimit të përditshëm dhe të njerëzimit. Duhet të dëgjojë mënyrat se si njerëzit flasin për veten e tyre dhe çfarë ka rëndësi për ta. Një mënyrë shumë e mirë për ta bërë këtë është të dëgjoni histori.
Duke reflektuar mbi urtësinë e përjetshme të miteve dhe tragjedive greke, veçanërisht Hekuba e Euripidit, Nussbaum konsideron thelbin e një personi të mirë, i cili kërkon pranimin e pasigurisë bazë të ekzistencës dhe përqafimin e pasigurisë. Ajo i thotë Moyers:
Kushti për të qenë i mirë është që të jetë gjithmonë e mundur që të shkatërrohesh moralisht nga diçka që nuk mund ta parandalosh. Të jesh një qenie njerëzore e mirë do të thotë të kesh një lloj hapjeje ndaj botës, një aftësi për t’u besuar gjërave të pasigurta përtej kontrollit tënd, që mund të të çojë të shkatërrohesh në rrethana shumë ekstreme për të cilat nuk ishe fajtor. Kjo thotë diçka shumë të rëndësishme për gjendjen njerëzore të jetës etike: se ajo bazohet në besimin tek e pasigurta dhe në vullnetin për t’u ekspozuar; bazohet në të qenit më shumë si një bimë sesa si një xhevahir, diçka mjaft e brishtë, por bukuria shumë e veçantë e së cilës është e pandashme nga brishtësia e saj.
Paradoksi i gjendjes njerëzore, na kujton Nussbaum, është se ndërkohë që kapaciteti ynë për cenueshmëri – dhe, si rrjedhojë, aftësia jonë për t’u besuar të tjerëve – mund të jetë ajo që lejon që tragjedia të na godasë, tragjedia më e madhe nga të gjitha është përpjekja për tu ruajtur kundër lëndimit, duke e gurëzuar atë butësi thelbësore të shpirtit, sepse kjo e mohon humanizmin tonë bazë:
Të jesh njeri do të thotë të pranosh premtime nga njerëzit e tjerë dhe të besosh se njerëzit e tjerë do të jenë të mirë me ty. Kur kjo është shumë për t’u duruar, është gjithmonë e mundur të tërhiqemi në mendimin: “Unë do të jetoj për rehatinë time, për hakmarrjen time, për zemërimin tim dhe thjesht nuk do të jem më anëtar i shoqërisë. .” Kjo me të vërtetë do të thotë, “Unë nuk do të jem më njeri”.
Ju shihni njerëz që e bëjnë këtë sot, ku ata mendojnë se shoqëria i ka zhgënjyer, dhe ata nuk mund të kërkojnë asgjë prej saj dhe nuk mund t’i vendosin shpresat e tyre në asgjë jashtë tyre. Ju i shihni ata në fakt duke u tërhequr në një jetë në të cilën ata mendojnë vetëm për kënaqësinë e tyre, dhe ndoshta kënaqësinë e hakmarrjes së tyre kundër shoqërisë. Por jeta që nuk i beson më një qenieje tjetër njerëzore dhe nuk krijon më lidhje me komunitetin politik, nuk është më një jetë njerëzore.
Gjërat bëhen dukshëm më të ndërlikuara, sidoqoftë, kur e gjejmë veten në lidhje që duket se kërkojnë tragjedi duke na kërkuar të bëjmë zgjedhje të pamundura midis shumë gjërave që i duam. Nussbaum e ilustron këtë duke treguar Agamemnonin e Eskilit, në të cilën mbreti-protagonist duhet të zgjedhë midis shpëtimit të ushtrisë së tij dhe shpëtimit të vajzës së tij. E njëjta tragjedi shfaqet në një shkallë më të vogël në dilemat e përditshme, të tilla si mashtrimi i karrierës me të qenit një prind i mirë. Në shumicën e rasteve, siç thotë Nussbaum, të dy “pasurojnë njëri-tjetrin dhe ia bëjnë jetën secilit prej tyre më të mirë”. Por ndonjëherë, rrethanat praktike paraqesin sfida të tilla të pakapërcyeshme si një takim i rëndësishëm dhe loja në shkollë e fëmijës suaj që ndodh në të njëjtën kohë – një nga këto dy prioritete në mënyrë të pashmangshme vuan, jo sepse jeni një prind i keq ose një udhëheqës i keq, por sepse jeta thjesht ndodh kështu. Këtu qëndron gjendja e vështirë njerëzore – sa më shumë që ne aspirojmë të jetojmë mirë, sipas angazhimeve dhe prioriteteve tona, aq më shumë i mirëpresim zgjedhje të tilla tragjike. E megjithatë zgjidhja nuk është të mos aspirosh. Nussbaum i thotë Moyers:
Tragjedia ndodh vetëm kur përpiqesh të jetosh mirë, sepse për një person të shkujdesur që nuk ka angazhime të thella ndaj të tjerëve, konflikti i Agamemnonit nuk është një tragjedi…
Tani mësimi sigurisht që nuk është të përpiqeni të maksimizoni konfliktin ose të romantizoni luftën dhe vuajtjen, por është më tepër që ju duhet të kujdeseni për gjërat në një mënyrë që e bën të mundur që tragjedia t’ju ndodhë. Nëse i mbani me lehtësi angazhimet tuaja, në mënyrë të tillë që gjithmonë të mund të largoheni nga njëra apo tjetra prej tyre nëse bien ndesh, atëherë nuk ju lëndon kur gjërat shkojnë keq. Por ju dëshironi që njerëzit të jetojnë jetën e tyre me një seriozitet të thellë angazhimi: të mos i përshtatin dëshirat e tyre me mënyrën se si shkon bota në të vërtetë, por më tepër të përpiqen t’i heqin botës jetën e mirë që dëshirojnë. Dhe ndonjëherë kjo i çon ata në tragjedi.
Ndoshta Alan Watts kishte të drejtë kur këshilloi të mos luftonin kontradiktat e botës, por ta konceptonin universin si «një sistem harmonik konfliktesh të përmbajtura».
The marginalian/ Nga Maria Popova
Përgatiti: Albert Vataj
