Albert Vataj
“Ai ishte një zot i pavdekshëm i harmonisë”: kështu e quante Beethoven , jo më pak, Johann Sebastian Bach. “Muzika i detyrohet Bach-ut po aq sa feja themeluesit të saj”, kështu shprehet Schumann dhe muzika e Bach vazhdon të frymëzojë një ndjenjë nderimi dhe dashurie që kufizohet me spiritualitetin, si te ateistët ashtu edhe te besimtarët. Një kompozitor jashtëzakonisht produktiv, Bach përsosi të gjitha format ekzistuese muzikore të periudhës barok dhe e çoi përdorimin e harmonisë në një nivel të ri, duke vendosur parametra brenda të cilave shumica e traditës muzikore perëndimore ka punuar që atëherë.
Johann Sebastian Bach (1685-1750) është një nga muzikantët më me ndikim të të gjitha kohërave – në vitin 2011, New York Times e quajti atë kompozitorin më të rëndësishëm në historinë e muzikës. Edhe pse historia e jetës së tij ende mban disa pika të bardha, jeta dhe trashëgimia e tij po mbahen gjallë – veçanërisht në Leipzig, ku ai shërbeu si Thomaskantor për 27 vjet.
Bach vinte nga familja më e madhe e muzikantëve në historinë e muzikës, me mbi 100 anëtarë të familjes muzikore të dokumentuar. Muzika ishte gjithmonë e pranishme dhe interpretohej në bashkimet vjetore familjare dhe mbledhjet e mëdha familjare. Në një kontekst të tillë, ky Wedding Quodlibet BWV 524, një kolazh satirik me këngë të ndryshme, duhet të jetë kompozuar nga Bach në moshën rreth 22-vjeçare. Bach zhvilloi stilin e tij personal që herët, midis stacioneve të tjera ndërsa punonte në Weimar, Köthen dhe përfundimisht Leipzig.
“Isha i detyruar të jem punëtor; kushdo që është po aq i zellshëm do të ketë sukses po aq mirë.” (Johann Sebastian Bach)
Bach i kaloi vitet e para të fëmijërisë së tij në Eisenach, ku babai i tij Johann Ambrosius ishte regjisor muzikant i qytetit. Eisenach ishte shtëpia e Dukës së Sakse-Eisenach dhe kishte rreth 6000 banorë në atë kohë. Pas vdekjes së prindërve të tij, Bach u largua nga qyteti në 1695 dhe që atëherë jetoi me vëllain e tij më të madh në Ohrdruf. Bach u bë organist në oborrin e Weimarit në 1708. Në vitin 1714, Duka e gradoi atë në koncertmaster, gjë që i kërkoi atij të kompozonte një kantatë çdo muaj për shërbimin e kishës së gjykatës.
Në Weimar, një studiues i Arkivit Bach bëri zbulimin më spektakolar të Bach të dekadave të fundit. Në një koleksion të Herzogin Anna Amalia Bibliothek që më parë kishte mbetur pa u vënë re nga studiuesit e Bach, studiuesi zbuloi një vepër të panjohur deri më tani në 2005: një arie ditëlindjeje që Bach kishte kompozuar për Dukën e Weimarit në 1713.
“Ai ishte një Princ i hirshëm, i cili e donte dhe njihte muzikën.” (Johann Sebastian Bach mbi Princ Leopold)
Në Köthen, Bach kishte arritur fazën më të lartë në karrierën e tij. Si Kapellmeister, drejtor muzikor në oborrin princëror të Leopoldit të ri, muzikdashës, ai mund të punonte lirisht në muzikën e tij në një mjedis frymëzues dhe krijues nga 1717 deri në 1723. Por ai ishte gjithashtu i destinuar të përjetonte ngjarjen më të keqe në jetën e tij në Köthen. Në 1720, gruaja e tij e parë, Maria Barbara vdiq ndërsa Bach ishte në një udhëtim për punë. Një vit më pas ai u martua me këngëtaren e gjykatës, Anna Magdalena. Si Thomaskantor dhe drejtor muzikor i qytetit të Leipzig, Bach ishte përgjegjës për shfaqjet muzikore në kishat e Lajpcigut. Ai i kompozoi vetë shumicën e pjesëve, me anëtarët më të vjetër të korit të Shën Tomasit që e ndihmonin në përfundimin e pjesëve të performancës vokale dhe gjatë provave. Hulumtimi i dorëshkrimeve nga anëtarët e korit të Shën Tomasit na ndihmon sot të datojmë më saktë veprat e Bach.
Shumë nga pjesët origjinale të performancës vokale mbetën në shkollën St. Thomas pas vdekjes së Bach. Në vitin 1951, ato iu dhuruan Arkivit Bach për t’u ruajtur përgjithmonë. Partiturat autografe që shërbyen si modele për pjesët e performancës vokale shpesh kompozoheshin me nxitim nga Bach. Seksionet e kryqëzuara dhe korrigjimet u japin studiuesve të Bach njohuri mbi procesin krijues pas kompozimeve. Pas vdekjes së Bach, krijimet e tij u ndanë midis djemve të tij dhe përfundimisht u lëshuan në të gjithë botën.Në vitin 2016, Arkivi Bach ishte në gjendje të blinte për herë të parë autografin e kantatës “O Ewigkeit, du Donnerwort” [O përjetësi, ti fjalë e bubullimës] BWV 20 — pasi kishte udhëtuar nga Hamburgu në Berlin, Leipzig, Frankfurt, Nju Jork dhe Londër-nga Basel Paul-Sacher Stiftung.
“Këtu autoritetet janë të çuditshme dhe pak të interesuar për muzikën” (Johann Sebastian Bach)
Në gusht të vitit 1730, si rezultat i një mosmarrëveshjeje të vazhdueshme me Këshillin e Qytetit të Leipzig dhe ndërhyrjeve të përsëritura nga Bashkia në përgjegjësitë e kantorit, Bach shkroi të famshmen ” Drafti i një muzike kishtare të mirëformuar”. Me këtë memorandum Thomaskantor donte t’i tregonte këshillit të qytetit pasojat e politikës aktuale të shkollës kundër muzikës.
Vendimet efektive të politikave kulturore për të mbushur vendet e lira në shkollën e konviktit të Korit St. Thomas do të çonin në rritjen e mungesës së anëtarëve për shfaqjet e kantatës. Bach u ankua për këtë situatë, të cilën ai e konsideronte të paqëndrueshme dhe bëri sugjerime për përmirësim.
Nga vitin 1726, Bach botoi kompozimet e tij për piano dhe organo në disa pjesë si një “ushtrim klavier”. Në vitin 1741, pjesa e katërt dhe e fundit u shfaq në Variacionet Goldberg . Lidhja midis kësaj vepre dhe nxënësit të Bach-ut, Johann Gottlieb Goldberg mund të gjurmohet në një anekdotë nga Johann Nikolaus Forkel. Në biografinë e tij të Bach të shkruar në vitin 1802, ai thotë se Goldberg duhej të luante variacione për punëdhënësin e tij, Hermann Carl von Keyserlingk, ambasadorin rus në oborrin e Dresdenit, çdo natë “për shqetësim”.
“Ajo që duhet të them për veprën e jetës së Bach: Dëgjo, luaj, dashuro, adhuro dhe – hesht!” (Albert Einstein)
Nëpërmjet Artit të Fugës, Bach donte të krijonte trashëgiminë e tij muzikore. Sot, vepra është ende e famshme për të pasur grupin më të madh të kontrapunëve në historinë e muzikës. Madje kishte nisur vetë përgatitjen për shtypjen e veprës dhe raundet e para të korrigjimeve. Megjithatë, pas vdekjes së Bach, vepra duhej të shtypej më në fund nga djali i tij Carl Philipp Emanuel. Vepra u botua në pranverën e vitit 1751. Një botim i dytë pasoi që në vitin 1752.
Nëse Johann Sebastian Bach ka formësuar evolucionin e muzikës klasike, si pothuajse çdo kompozitor tjetër, asnjë pikturë nuk ka formësuar pikturën tonë moderne të Bahut aq sa portreti Elias Gottlob Haußmann i krijuar nga Thomaskantor. Janë dy origjinale të portretit, që të dyja ndodhen në Leipzig. Ato tregojnë të vetmin përfaqësim autentik të muzikantit. Bach prezantohet me një vështrim serioz dhe i tregon shikuesit një fletë muzikore. Ai mbart një kanun në stilin e rreptë kontrapuntal që e identifikon atë si një muzikant të ditur.
Qendra e jetës dhe veprës së Bach ishte Sheshi Shën Thomas në Lajpcig.
Shkolla St. Thomas, e cila ngjitej me kishën në të majtë, përfshinte jo vetëm klasa dhe dhoma provash për korin e Shën Thomas, por edhe rezidencën Thomaskantor. Këtu jetoi Bach me familjen e tij, u vizitua nga muzikantë nga të gjitha anët dhe vdiq më 28 korrik 1750. Kisha e Shën Thomas është tani qendra e përpjekjeve për ruajtjen e Leipzig Bach. Në kishën e Shën Tomës, veprat e Bach interpretohen nga kori i Shën Thomas në motete javore dhe nga artistë ndërkombëtarë gjatë Festivalit vjetor të Bach.
