Historia e mendimit shqiptar të periudhës së mesjetës ka kaluar shpesh pa ndonjë vëmendje dhe përparësi trajtimi, si një pikë e kulmët prejnga do të niste rrugëtimin e vet iluminizmi shqiptar. Janë ato figura, ai kontribut, ato vlera, të cilat kërkojnë një shqyrtesë më të ngulmët dhe më ndërrrenjësore. Sepse qysh prej aty ne nisim të ndezim shandanët e artë të dijes dhe dritës që do të hidhte themelet në atë që do të ishte vlera dhe e vërteta e gjithë asaj vetmburrje dhe krenarie nacionale. Marin Beçikemi është padyshim një figurë e rëndësishme e asaj fillese, e atij agimi që do të lindte ditën e dritës.
Beçikemi lindi ndoshta në vitin 1468, në Shkodër atëhere nënkontrollin dhe influencën Venedikut, në bazë të rregulli venecian (duke i dërguar një letër Bernardino Laurinos tregon se ai, kur në 1484, kërkoi një nder drejtuar të Morosini-t, sapo kishte bërë gjashtëmbëdhjetë vjeç. Në fund të vitit 1500, ai mori nënshtetësinë veneziane me ndihmën e Domenico Trevisan, prokuror i S. Markos, duke marrë atë për meritat e tij dhe të paraardhësit të tij.
Babai, Marini-t, për rreth tridhjetë vjet kishte qenë sekretar i Republikës së Venedikut në gjykatën osmane; gjyshi i tij Pjetri ishte ambasadori shqiptar me Stefan Janinën (Stefano Ionina) në Republikën e Venecias/Venedikut. Nëna, Bianca Pagnano, ndoshta i përkiste një familje, nga tregtarët milanezë që bënin tregëti me Dalmacinë kryesisht.
Në 1477 Shkodra ra në duart e turqve, dhe Beçikemi iku në Ulqin, një distancë e shkurtër nga Shkodra, në bregdet, ku jetonin të afërmit e nënës (ka të ngjarë që prindërit u vranë në Shkodër). Me këta Beçikemi shkon në Brescia ku mësoi latinishten dhe greqishten nga Giovanni dhe Calfumio, me të cilin më shumë se të tjerat ndiheshin miq, gjithashtu dhe nga Cristoforo Barzizio. Në 1484 në Brescia ai shprehu një oratori në nder të Marco Antonio Morosini-t, kryetar i atij qyteti. Menjëherë pas kësaj ai u kthye në Ulqin dhe këtu u martua me Katerinën, vajza e Pasquale Dabro, që i përkiste një prej familjeve kryesore të qytetit, me të cilën kishin shumë fëmijë.
Në vitin 1492 sipas Shën Gliubich, Beçikemi u thirr nga Senati i Republikës së Dubrovnikut, si rektor i shkollave aty. Gjatë qëndrimit të tij në këtë qytet, përkatësisht në 1495 ai iu përkushtua -Castigationes et observationes in Virgilium, Ovidium, Ciceronem, Servium et Priscianum-. Rezulton se në fillim të tetorit 1496 ai ishte në Napoli si sekretar i patriarkut venecian Melchiorre Trevisan, administrator i flotës veneciane që erdhi në ndihmë të mbretit Ferrandino. Beçikemi kishte marrë këtë detyrë me ndërhyrjen e familjes Manin-i (sipas Gliubich), dhe është e mundur që ajo të ishte një pozicion publik. Ndërsa në shërbim të Trevisanit ai shkoi në Francë, ndoshta në 1499; në shtator të së njëjtit vit, Trevisan u emërua administrator i përgjithshëm për atë pjesë të dukatit të Milanit të caktuar për Venedikun dhe duket e mundshme që Beçikemi ishte sekretari i tij gjatë fushatës.
Në 1503 ai botoi një panegjirik për të Senatit të Venedikut lidhur me luftën. Ai shkruajti komente mbi Ciceroni, Plini-n dhe filozofëve të tjera klasike. Disa vite më vonë, ai u bë profesor i retorikës në Universitetin e Padovës.
‘Humanistët shqiptarë’ të rangut të Biçikemit, shkrimtarë dhe mendimtarë të shekujve të pesëmbëdhjetë dhe gjashtëmbëdhjetë, patën pak rëndësi të drejtpërdrejtë për lindjen e letërsisë shqiptare. Ata ishin produkt i kulturës humaniste të Rilindjes italiane dhe, me talentin e tyre, dhanë ndihmesë në zhvillimin e kësaj ringjalljeje të madhe kulturore, që do të kishte një ndikim të tillë mbi qytetërimin evropian. Duke përdorur latinishten si gjuhë universale të shkollës, shkencës dhe artit, ata nuk patën lidhje të tjera me Shqipërinë përveç atyre të krijuara ndoshta nga rrënjët e tyre etnike.
Megjithatë, pikërisht në këtë periudhë energjia krijuese e intelektualëve shqiptarë brenda dhe jashtë vendit filloi për herë të parë të kanalizohej drejt përdorimit të gjuhës së tyre për të shkruar. Një letërsi e re ishte në prag të agimit të saj.
Përgatiti: Albert Vataj
