Nga Albert Vataj
“Jetova si filozof, po vdes si i krishter” – Epilogu i një shpirti që digjej nga dëshira
Më 4 qershor 1798, në mjediset e qeta të kështjellës Dux në Bohemi, u shua Giacomo Girolamo Casanova – një nga figurat më të ndërlikuara, më të magjishme dhe më të damkosura të shekullit XVIII. Fjalët e fundit të tij ishin një epitaf shpirtëror: “Jetova si filozof dhe po vdes si i krishter.” Ky nuk ishte vetëm një përmbyllje, por një sintezë dramatike e ekzistencës së tij, një rrëfim tërheqës i përballjes së jetës me përjetësinë.
I lindur më 2 prill 1725 në Venecie, në një qytet që vetë ngjan me një mashtrim të bukur të realitetit, Casanova ishte i pari i gjashtë fëmijëve të aktorëve Zanetta Farussi dhe Gaetano Giuseppe Casanova. Teatri, maska dhe joshja e skenës do të bëheshin pjesë thelbësore e ADN-së së tij shpirtërore.
Kazanova ishte më shumë sesa një legjendë e shtratit. Ai ishte filozof dhe mistik, alkimist dhe diplomat, prift dhe spiun, ushtarak dhe shkrimtar, por mbi të gjitha ishte një aventurier i përhershëm në kërkim të një kuptimi për jetën — nëpërmjet trupit, mendjes, shpirtit, kënaqësisë dhe dijes. Ai ishte një predikues i dashurisë si akt i sublimuar, një besimtar në kultin e bukurisë së femrës, një udhëtar që e shihte botën si një trup të përbashkët të epshit dhe shpresës.
Por vitet e fundit të jetës ishin të trishtat. I përjashtuar nga rrathët e dikurshëm të shfrenimit dhe pasionit, i dëbuar nga Venecia si një Adam i mëkatuar nga një Eden i mishit, Casanova u përball me një vetmi poshtëruese. Tashmë një trup i drobitur, një mendje e skuqur nga kujtimet dhe një shpirt i çuditur përballë vdekjes, ai u vendos si bibliotekar në kështjellën Waldstein. Dhe pikërisht aty, në një vetmi të rrëmuar nga kujtimet, filloi të shkruante “Kujtimet” – veprën që do ta pavdekësonte.
Ai që dikur ngjante me një magjistar të pasioneve, në mbyllje të jetës u bë një kronikan i dhimbshëm i një kohe që nuk i përkiste më. Sprovat fizike i qenë shuar, por nuk kishin perënduar zjarrmisht në kujtesën e tij. Dhe në vend të një pendimi të ngjyer në moral, Casanova i përqafoi kujtimet si një fëmijë që ngjesh lodrën e fundit. Ai nuk kërkoi falje, nuk lypi mëshirë — por dëshmoi se njeriu mund të jetojë mes pasionit dhe mendimit, mes epshit dhe filozofisë, mes dëshirës për trup dhe kërkesës për përjetësi.
Në atë kohë, Evropa ziente në ethet e ndërrimit të epokave. Revolucioni Francez kishte tronditur themelet e botës së vjetër. Humanizmi, iluminizmi dhe frimasoneria përfaqësonin linjat e mëdha të mendimit, ku Casanova ishte më shumë se një spektator. Ai mori pjesë si mason i lozhave të Lionit, si rosikrucian, si bashkëbisedues i Voltaire-it, d’Alembert-it dhe Rousseau-së, si mik i Franklin-it dhe Saint-Germain-it. Ai njohu mbretër dhe perandorë, ndër ta Xhorxhin III, Luigjin XV, Frederikun e Madh, Katerinën e Madhe, Papa Klementin XIII dhe shumë të tjerë.
Pati miqësi me Gëten dhe Mozartin. E pati joshur tregtia, kumari, politika, alkimia. Hapi edhe një fabrikë tekstili në Amsterdam, që u kthye në një harem personal deri në rënien financiare dhe falimentimin.
Por ajo që do ta përjetësojë është mënyra si ai e trajtoi dashurinë. Për të, dashuria nuk ishte thjesht ndjenjë, por një fuqi kozmike, një Zot i heshtur që flet në gjuhën e mishit dhe mallkimit. “Dashuria është një përbindësh i bukur që është e pamundur ta kuptojmë!”, – shkruante ai. Dhe shtonte me një thellësi të tronditshme: “Zot, që në mes të gjithë gjembave që na shpojnë e na shkaktojnë dhembje, ti shtron kaq shumë trëndafila në rrugën ku ecim, dhe pa të cilën ekzistenca dhe vdekja nuk do të kishin më dallime e do të ishin një!”
Ky ishte Casanova – një shenjtor i mëkatit, një apostull i dëshirës, një fëmijë i rrënuar nga bukuria e jetës, por që nuk pranoi kurrë ta përbuzë. Ai mbeti besnik i vetes deri në fund, edhe kur ajo vetvete ishte thyer në qindra copa të kundërta.
Në moshën 73-vjeçare, një vit pasi Republika e Venecies ishte rrëzuar nga Napoleon Bonaparti, Casanova mbylli sytë në një botë që po harronte se çfarë ishte ndjenja, shpirti, epshi dhe mendimi i lirë. Por kujtimet e tij – me gjithë dritën, hijen, të vërtetën dhe trillimin – mbeten një testament i rrallë i një njeriu që guxoi të jetojë gjithçka.
