Në heshtjen e një çasti, e veshur me petkun e trashëguar nga shekujt, një grua ndalet në meditim. Vështrimi i saj, i humbur diku mes ëndrrës dhe kujtimit, mbart një dramë të pashkruar. Është fotografia e një kohe që tashmë i përket përjetësisë, e shkrepur nga dora e një fotografi austriak, që me intuitën e një shpirti të ndjeshëm, e ngërtheu atë imazh në një kartolinë. Ajo kartolinë do të bëhej udhëtare, do të kalonte kufij dhe kontinente, si një zog kujtese që bart me vete aromën e trojeve dhe tingullin e një gjuhe që nuk harrohet.
Fundvitet e shekullit XIX dhe agimi i shekullit XX shënojnë një kohë kur Shqipëria u fut për herë të parë në rrafshin vizual të botës, nëpërmjet një mediumi të vogël, por të fuqishëm, kartolinës. Ishte koha kur vendi ynë filloi të formësohej në ndërgjegjen e të tjerëve përmes imazheve të grave me xhublet, burrave me xhamadanë dhe fëmijëve të zbathur që qeshnin në hijen e maleve.
Një nga koleksionet më poetike dhe domethënëse të kësaj periudhe është ai i një autori austriak, që fotografoi me ndjeshmëri të rrallë çaste të jetës në zonën e Shkodrës. Ato pamje, të shtypura në kartolina bardhezi, janë më shumë se ilustrime, janë dëshmi të një përkatësie, janë shpirti i një populli që flet pa fjalë.
Për kartolinat shqiptare, kulmi erdhi pas vitit 1910, sidomos në vitet ’30, kur kjo formë komunikimi përjetoi një rilindje estetike e emocionale. Shtypshkronjat nuk ishin në atdhe, por në Turqi, Austri, Itali, madje edhe në Kostancë të Rumanisë apo në brigjet e largëta të Amerikës, atje ku komunitetet shqiptare dhe shoqatat kulturore u bënë urë mes atdheut dhe mërgatës.
Kartolinat ishin më shumë se një urim: ato ishin një përqafim i vonuar, një mall i stampuar mbi letër, një prekje që vinte nga larg, por zbriste në zemër. Një panoramë nga Shkodra, një urim për Vitin e Ri, një fotografi e Ismail Qemalit apo e një plake që mbante në dorë lutjen e saj, shndërroheshin në thesar për ata që i merrnin.
Sot, kur ekranet ndizet dhe fiken me shpejtësinë e dritës, kur fjalët fluturojnë në valë dixhitale dhe harrohen po aq shpejt sa thuhen, mbetet diçka e pakrahasueshme te ndjesia e marrjes së një kartoline të vërtetë. Një copë letre me një pullë të ngjitur, një adresë të shkruar me dorë, dhe një mendim që ka udhëtuar ditë të tëra për të mbërritur, kjo është një ndjenjë që nuk ka zëvendësim.
Dhe është pikërisht kjo: kartolinat janë kujtime që nuk plaken. Janë dëshmi të heshtura, por elokuente, që dëshmojnë për kohëra, ndjenja, vlera dhe njerëz që sot ndoshta nuk janë më, por që njëherë kanë qenë, e kanë dashur, uruar, pritur, besuar. Janë copëza historie që nuk shkruhen, por ndjehen.
