Nga Albert Vataj
Kjo grua e futi sizmologjinë dhe gjeofizikën në një erë të re. Teza e saj i dha një tronditje shkundullitëse qarqeve akademike të kohës. Bashkë me nobelisten e parë grua Mari Kyri, Inge Lehmann do të hynte triumfalisht në tempullin e maskilizuar shkencor, duke mos e lënë jo vetëm iluminimin por dhe trofetë e saj, vetëm pronë e burrave. Pakkush edhe sot mund ta rrok me logjikën e rracionales, se me sa mund dhe sakrifica është dashur që këto gra të arrijnë famën, që kjo grua të konkurrosë me disa të paaftë që favorizoheshin si meshkuj. Nuk u ka mjfatuar atyre vetëm dija dhe përpjekja vetmohuese, por edhe sfida për të tejkaluar gruan. Është pikërisht kjo që e mëton si detyruese të çdo gjenerate, jo vetëm t’i përkujtojmë, por t’i jemi mirënjohës këtyre grave të jashtëzakonshme, këtyre nënave të përkushtuara. Falë punës së tyre aftësia e botkuptimit tonë ka rrëmbyer gjithnjë e në pamatshmëri dimensionin e nxënjes.
Inge Lehmann u lind më 13 maj 1888. Ajo ishte sizmologia dhe gjeofizikantja daneze, gruaja që arriti të zbulonte spariherë thelbin e tokës. Do të ishte viti 1936 kur ajo do të dilte me postulatin se toka ka bërthamë.
Toka ka një kore të pasur me silic, një mantel shumë të trashë, një bërthamë e jashtme e lëngët dhe një bërthamë solide brendshme. Të kuptuarit e strukturës së brendshme të Tokës rrjedhon materiali përbërës duke përfshirë dhe valët sizmike dhe vullkanike.
Ky përfundim u pranua pa hezitim nga sizmologët, të cilët deri asokohe nuk kishte qenë në gjendje për të propozuar një hipotezë të realizueshëm për vëzhgimin se P-valë krijuar nga tërmetet kur ajo arriti në zona të caktuara të brendshme Tokës.
Bërthama e Tokës shtrihet në qendër të të planetit Tokë. Fillon nga thellësia rreth 2 900 km dhe diametri i saj është rreth 7 000 km. Kryesisht përbëhet nga hekurit dhe nikelit. Është e ndërtuar prej dy pjesëve me dendësi të ndryshme: pjesës së jashtme dhe pjesës së brendshme. Mendohet se bërthama e jashtme është në gjendje të lëngët e të zjarrtë , kryesisht nga hekuri, ndërsa bërthama e brendshme është në gjendje të ngurtë, për shkak të shtypjeve shumë të medha 3.5 mil. atmosfera , dendësisë shumë të lartë dhe teperaturës shumë të lartë, rreth 6680 ℃, material është në gjendje të metalizuar, ku, përveç hekurit, gjendet edhe nikeli. Bërthama ndryshe quhet edhe barisferë ose metalosferë. Falë kësaj gruaje, shkenca, sizmologjia dhe gjeofizika ndërtuan një dimension të ri të marrëdhënieve dhe kuptueshmërisë së shumë fenomeneve që rrjedhojnë nga zemra e tokës, nga bërthama e saj prej zjarri.
***
Jeta e hershme dhe edukimi
Ajo mori edukimin e saj shkollor në një pedagogjike progresiv të udhëhequr nga Hanna Adler, Niels Bohr halla ‘s. Sipas Lehmann, i ati i saj dhe Adler ishin shtysat më të rëndësishme për zhvillimin e saj intelektual.
Ajo studioi matematikë në Universitetin e Kopenhagës dhe Universitetin e Kembrixhit, studime që u desh ti ndërpriste ngucuar nga shëndeti i saj dobët për t’i vazhduar më pas.
Në vitin 1952, Lehmann u konsiderua për një rang profesori në gjeofizikës në Universitetin e Kopenhagës, por ju refuzua emërimi. Shpërngulet në Shtetet e Bashkuara për disa vite ku ka bashkëpunuar me Maurice Eëing dhe Frank Press mbi hulumtimet e kores së Tokës dhe shtresës së saj . Gjatë kësaj pune, ajo zbuloi një ndërprerje sizmik, i cili shtrihet në thellësi në mes të 190 dhe 250 km dhe është quajtur për të, shkëputje Lehmann . Francis Birch vuri në dukje se “shkëputje Lehmann u zbulua nëpërmjet kërkimeve dhe shqyrtimit të të dhënave sizmike…”
Në vitin 1997, Unioni Amerikan i Inge Gjeodezisë ka themeluar medaljen “Inge Lehmann” për të nderuar ” kontributin e shquar, në kuptimin e strukturës, përbërjen dhe dinamikën e mantelit të Tokës dhe thelbit të saj.”
Një memorial dedikuar për Inge Lehmann do të jetë i instaluar në Frue Plads në Kopenhagë në vitin 2017. Monumenti do të jetë projektuar nga Elisabeth Toubro.
